Monday, December 15, 2008

ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ ਗੁਰਤੇਜ ਕੋਹਾਰਵਾਲ਼ਾ ਨਾਲ਼ ਇੱਕ ਸਾਹਿਤਕ ਮੁਲਾਕਾਤ


ਕਵਿਤਾ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬੇਪ੍ਰਵਾਹੀ ਵਾਲਾ ਹੈ-ਗੁਰਤੇਜ ਕੋਹਾਰਵਾਲਾ

ਮੁਲਾਕਾਤੀ: ਸ਼੍ਰੀ ਅਨਿਲ ਧੀਮਾਨ


ਗੁਰਤੇਜ ਕੋਹਾਰਵਾਲਾ ਦੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸੰਜੀਦਾ ਤੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੈਉਸ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ 'ਚ ਮਾਨਵੀ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਦੇ ਬਰਕਸ ਵਸਤੂਗਤ ਯਥਾਰਥ ਦੀਆਂ ਬਹੁਪਰਤਾਂ ਦਾ ਦਵੰਦ ਅਭਿਵਿਅਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈਲਗਾਤਾਰ ਕਰੂਰ ਹੋ ਰਹੇ ਇਸ ਸਮਕਾਲੀ ਸੰਸਾਰ 'ਚ ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰਤੇਜ ਲਗਾਤਾਰ ਚਿੰਤਿਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਬਲਕਿ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਰਚਨਾ-ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੜਾਈ ਵੀ ਲੜ ਰਿਹਾ ਹੈਸਮਕਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮੁਹਾਵਰਾ ਤੇ ਵੰਨਗੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਾਇਰਾਂ 'ਚ ਗੁਰਤੇਜ ਕੋਹਾਰਵਾਲਾ ਦੀ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋਈ ਨੁਮਾਇਆਂ ਹੋਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ

ਅਨਿਲ - ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਕਦੋਂ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖ ਸਕਦੇ ਹੋ?

ਗੁਰਤੇਜ - ਮੈਨੂੰ ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਕਰਨ ਤੱਕ ਤਾਂ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖ ਸਕਦਾ ਹਾਂਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰਗੜ੍ਹ(ਰੋਡੇ) ਦੇ ਪਾਲਿਟੈਕਨਿਕ 'ਚ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਦਾ ਡਿਪਲੋਮਾ ਕਰਦਿਆਂ ਮੈਂ ਕਵਿਤਾ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਤੁਰਿਆਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਮੇਰੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਬਿਖ਼ਰ ਰਹੀ ਸਰਗਰਮੀ ਆਪਣੇ ਉਤਾਰ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਦੌਰ 'ਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੀ ਸੀਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ ਤੇ ਲੋਕ ਮੋਰਚਿਆਂ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਮੇਰੀ ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਟੁੰਬ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਪਣੇ ਕਾਲਜ 'ਚ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਆ ਠਹਿਰਦੇ ਨਕਸਲੀ-ਲਹਿਰ ਦੇ ਕੁਝ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਰਸ਼ਕ ਹੁੰਦਾਮੈਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ' ਖ਼ਾਸ ਬੰਦਾ' ਬਣਨਾ ਲੋਚਦਾਇਉਂ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਦੇ ਮੋਹ ਤੇ ਲੋਕ ਸੰਗਰਾਮ ਦੀ ਕਚਘਰੜ ਉਤੇਜਨਾ 'ਚੋਂ ਹੀ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰਲਾ ਕਵੀ ਉਭਰ ਆਇਆ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੇਰੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਰਚਨਾ 'ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ' 'ਚ ਛਪੀ ਇਹ ਗੱਲਾਂ 1979-80 ਦੀਆਂ ਹਨ

ਅਨਿਲ - ਤੁਸੀਂ 'ਗ਼ਜ਼ਲ' ਨੂੰ ਹੀ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਾਧਨ ਕਿਉਂ ਬਣਾਇਆ ?

ਗੁਰਤੇਜ - ਦਰਅਸਲ ,ਜਿਹੜੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮੈਂ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਚ ਡਾ: ਜਗਤਾਰ ਤੇ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਕਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਗ਼ਜ਼ਲ ਹੀ ਲਿਖ ਰਹੇ ਸਨਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੇ ਅਸਰ ਹੇਠ ਹੀ ਮੈਂ 'ਗ਼ਜ਼ਲ' ਨੂੰ ਰਚਨਾ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵਜੋਂ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿਚਲਾ ਸੰਗੀਤ ਮੇਰੀ ਤਬੀਅਤ ਨੂੰ ਭਾਅ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਅਚੇਤ ਹੀ ਹੋਇਆ ,ਪ੍ਰੰਤੂ ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸੁਚੇਤ ਰੂਪ ਵਿਚ 'ਗ਼ਜ਼ਲ' ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਰੂਪਗਤ ਬੰਦਿਸ਼ ਕਈ ਵਾਰੀ ਤੰਗ ਵੀ ਕਰਦੀ ਹੈ

ਅਨਿਲ - ਤੁਹਾਡੀ ਸਮਝ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਜ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਹਨ?

ਗੁਰਤੇਜ - ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿਚ ਹੀ ਸੁਹਜ-ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਸਰੂਪ ਬਦਲਿਆ ਹੈਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ਟ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਲਾਜ਼ਮੀ ਮੁੱਲ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਥਾਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਮਾਨ ਚਕਾਚੌਂਧ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਮਨੋਰੰਜਨ ਸਮੁੱਚੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਨੁਕਤਾ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈਸਾਹਿਤ ਵਿਚਲੀ 'ਸਦੀਵਤਾ' ਦਾ ਸੁਆਲ ਸੰਕਟ ਵਿਚ ਹੈਮੀਡੀਆ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਹਾਸ਼ੀਏ ਤੇ ਧੱਕ ਦਿਤਾ ਹੈਭਾਸ਼ਾ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦਸਦੇ ਨੇ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਚੋਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਇਕ ਲੁਪਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਸੋ ਇਸ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਤਬਦੀਲੀ ਹੀ ਸਮੁੱਚੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਰਤਾਰੇ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣ ਗਈ ਹੋਵੇ ,ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਅਚੇਤ ਸੁਚੇਤ ਅਨੇਕ ਸੰਕਟਾਂ ਅਤੇ ਦਬਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ

ਅਨਿਲ - ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਲੇਖਕ ਪਸੰਦ ਹਨ?

ਗੁਰਤੇਜ - ਮੇਰੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬੜੀ ਨਿਗੂਣੀ ਹੈ ਚੈਖੋਵ ਕਈ ਕਾਰਣਾਂ ਕਰਕੇ ਵਧੀਆ ਲਗਦਾ ਹੈ ਉਰਦੂ 'ਚੋਂ ਮੰਟੋ,ਨਿਦਾ ਫ਼ਾਜ਼ਲੀ ,ਅਹਿਮਦ ਫਰਾਜ਼,ਪ੍ਰਵੀਨ ਸ਼ਾਕਿਰ,ਹਿੰਦੀ 'ਚੋਂ ਨਿਰਮਲ ਵਰਮਾ,ਕੁਮਾਰ ਵਿਕਲ,ਮੰਗਲੇਸ਼ ਡਬਰਾਲ ਆਦਿ ਬੜੇ ਪਸੰਦ ਨੇ

ਅਨਿਲ - ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ...?

ਗੁਰਤੇਜ - ਅਜੀਤ ਕੌਰ,ਗਾਰਗੀ ਜਗਤਾਰ, ਪਾਤਰ,ਵਰਿਆਮ ਸੰਧੂ,ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਜਸਵੰਤ ਦੀਦ,ਪਾਸ਼ ,ਨਿਰੂਪਮਾ ਦੱਤ ਹੁਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਬੜੇ ਸ਼ੌਕ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹਾਂਇਹ ਬੰਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਜਾਦੂਗਰ ਨੇ ਨਵੇਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਪੋਚ ਹੀ ਸਮਰਥ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈਪਿਛਲੇ ਇਕ ਦੋ ਸਾਲਾਂ 'ਚ ਕਈ ਨਵੇਂ ਕਵੀ ਬੜੇ ਨਿੱਖਰੇ ਮੁਹਾਂਦਰੇ ਵਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਲੈ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਨੇ

ਅਨਿਲ - ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ-ਮੁਹਰੇ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਡਾ ਆਪਣਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕੀ ਹੈ ?

ਗੁਰਤੇਜ - ਮੇਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਹਾਵਰੇ ਵਾਲੀਆਂ ਹੋਣਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਵਿਤਾ ਵਾਲਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸੰਗੀਤ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਵੇ,ਸਾਦਾ ਤੇ ਸਰਲ ਹੋਣਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਮੈਂ ਇਹ ਕੁਝ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂਮੈਂ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਵੇਖਦਾ ਹਾਂ ਇਸ ਲਈ ਮੇਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਥਾਈਂ ਚੰਗੇ ਸ਼ਬਦ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ

ਅਨਿਲ - ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੁੱਖ ਕਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੁਸ਼ੀ ਕਦੋਂ ?

ਗੁਰਤੇਜ - ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੁੱਖ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਬੰਦੇ ਦੇ ਕੰਮਾਂ 'ਚੋਂ 'ਬੰਦਿਆਈ' ਮੁੱਕਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈਜਦੋਂ ਬੰਦਾ 'ਰੱਬ' ਦੀ ਹੈਸੀਅਤ ਵਿਚ ਵਿਹਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਮੇਰੇ ਤਾਜ਼ਾ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਹਨ


ਅਨਿਲ - ਖੁਸ਼ੀ....?

ਗੁਰਤੇਜ - ਖੁਸ਼ੀ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਨ ਵਰਗਾ ਸੰਸਾਰ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈਇਹ ਕਿਸੇ ਮਹਿਫਿ਼ਲ 'ਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ,ਕਿਸੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ', ਕਿਸੇ ਬੰਦੇ 'ਚ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕਿਤਾਬ '

ਅਨਿਲ - ਰੰਗ ਕਿਹੜੇ ਮਨਪਸੰਦ ਹਨ?

ਗੁਰਤੇਜ - ਰੰਗਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਪਸੰਦ ਬਦਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈਦਸ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਨੂੰ ਸਫ਼ਿਆਨੇ ਰੰਗ ਚੰਗੇ ਲੱਗਦੇ ਸਨਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਕਪੜਿਆਂ 'ਚ ਉਨਾਭੀ ਤੇ ਨੀਲੇ ਦੀ ਭਾਅ ਮਾਰਦੇ ਰੰਗ ਪਸੰਦ ਨੇਫੁੱਲ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁਹਣੇ ਲਗਦੇ ਨੇਬੰਦਿਆਂ 'ਚੋਂ ਦਿਲ ਦੇ ਰੰਗ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਪਸੰਦ ਆਉਂਦੇ ਨੇ

ਅਨਿਲ - ਤੇ ਸੁਗੰਧਾਂ, ਸੁਆਦ?

ਗੁਰਤੇਜ - ਰਾਤ ਦੀ ਰਾਣੀ ਤੇ ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਸੁਗੰਧ ਬਹੁਤ ਖਿੱਚਦੀ ਹੈਮਿੱਟੀ ਉੱਤੇ ਪਈਆਂ ਕਣੀਆਂ ਅਤੇ ਕੋਰੇ ਘੜੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਹਿਕ ਬੜੀ ਸੁਖਾਵੀਂ ਲਗਦੀ ਹੈਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ 'ਚੋਂ ਆਉਂਦੀ ਮਹਿਕ ਦਾ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾਖਾਣ ਬਾਰੇ ਮੇਰਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਸੁਆਦ ਨਾਲੋਂ ਭੁੱਖ ਨਾਲ ਵੱਧ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈਭੁੱਖ ਲੱਗਣ 'ਤੇ ਜੋ ਮਿਲੇ ਖਾ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ

ਅਨਿਲ - ਬਚਪਨ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਆਵਾਜ਼ਾਂ, ਦ੍ਰਿਸ਼ ਜਾਂ ਸੰਬੰਧ ਜੋ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕਿਤੇ ਅਵਚੇਤਨ 'ਚ ਦਰਜ ਹੋਣ ?

ਗੁਰਤੇਜ - ਮੇਰਾ ਬਚਪਨ ਪੇਂਡੂ ਮਾਹੌਲ 'ਚ ਬੀਤਿਆਪੜ੍ਹਾਈ 'ਚ ਚੰਗਾ ਸਾਂਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕੁਝ ਅਧਿਆਪਕ ਤੇ ਆੜੀ ਅਜੇ ਤੱਕ ਯਾਦ ਨੇਮੈਂ ਇਕ ਵਾਰੀ ਛੱਪੜ 'ਚ ਡੁੱਬ ਚਲਿਆ ਸਾਂ,ਪਰ ਆਪ ਹੀ ਹਿੰਮਤ ਕਰਕੇ ਬਚ ਨਿਕਲਿਆ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਪਿੰਡ 'ਚ ਆਈ ਬਾਰਾਤ ਲਈ ਰੱਖੇ 'ਠੰਢੇ' ਅਸੀਂ ਚੋਰੀ ਕਰਕੇ ਲੈ ਗਏ ਤੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪਿਛਵਾੜੇ ਜਾਕੇ ਤੱਤੇ ਹੀ ਪੀ ਗਏਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬਹੁਤ ਔਖੀ ਲੱਗੀ ਕਈ ਵਾਰ ਫੇਲ ਹੋਣ ਦੇ ਅਜ਼ਾਬ 'ਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਪਿਆਇਹ ਸਾਲ ਮੇਰੀਆਂ ਅਸਫ਼ਲਤਾਵਾਂ ਤੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀਆਂ ਦੇ ਸਾਲ ਸਨ ਕੁਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਬਚਪਨ ਸਾਧਾਰਣ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਜਿਹੜਾ ਜੇ ਮਹਿਰੂਮੀਆਂ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤਾ ਯਾਦਗਾਰੀ ਵੀ ਨਹੀਂ

ਅਨਿਲ - ਤੁਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਿਜਲੀ ਬੋਰਡ ਵਿਚ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ ਫੇਰ ਨਵੇਂ ਸਿਰਿਓਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅੱਜ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਹੋ, ਨਵੇਂ ਕਿੱਤੇ ਤੋਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਹੈ?

ਗੁਰਤੇਜ - ਅਧਿਆਪਨ ,ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਕਾਲਜ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ, ਕਾਫ਼ੀ ਦਿਲਚਸਪ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਿੱਤਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ , ਬਸ਼ਰਤੇ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਵੱਲ ਆਉਂਦਾ ਹੋਵੇ ਇਥੇ ਤੁਸੀਂ ਜਵਾਨ ਹੋ ਰਹੇ ਮੁੰਡੇ-ਕੁੜੀਆਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਅਧੂਰੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸਤਾਰ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹੋਇਕ ਮੁਕੰਮਲ ਚਰਿੱਤਰ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਣ ਦੀ ਅਣਲੱਭ ਸੰਭਾਵਨਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈਤੁਸੀਂ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਇਕ ਆਦਰਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹੋ,ਇਉਂ ਤੁਹਾਡਾ ਆਪਾ ਵੀ ਸੁਚੇਤ ਅਤੇ ਨਰੋਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਬਿਜਲੀ ਬੋਰਡ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਮੇਰਾ ਮੌਜੂਦਾ ਕਿੱਤਾ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ

ਅਨਿਲ - ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ?

ਗੁਰਤੇਜ - 1989-90 ਦੇ ਦੋ ਸਾਲ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਬੜੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਨਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੁਹੱਬਤਾਂ ਤੇ ਦੋਸਤੀਆਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਵੀ ਹੋਈਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣ ਲਈ 'ਸ਼ਿਵ ਬਟਾਲਵੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਗੋਲਡ-ਮੈਡਲ ਮਿਲਿਆਮਾੜਾ ਮੋਟਾ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੀ ਐਮ. ਫਿਲ . 'ਚੋਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ 'ਚੋਂ ਅੱਵਲ ਰਿਹਾਡਾ: ਕੇਸਰ ਸਿੰਘ ਕੇਸਰ ਤੇ ਡਾ: ਦੀਪਕ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਜਿਹੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ।

ਅਨਿਲ - ਕੋਈ ਹੋਰ ਸ਼ੌਕ ਜਿਹੜਾ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਿੰਦਾ ਹੋਵੇ?

ਗੁਰਤੇਜ -- ਮੈਨੂੰ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ੀ ਦਾ ਵੀ ਸ਼ੌਕ ਹੈ ਤੇ ਪੇਂਟਿੰਗ ਦਾ ਵੀਮੈਂ ਡਰੈੱਸ ਡਿਜ਼ਾਈਨਿੰਗ ਵਿਚ ਵੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦਾ ਹਾਂਬਾਗ਼ਬਾਨੀ ਕਰਨਾ ਵੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈਕਦੇ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜੇ ਮੈਂ ਹੋਰ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਮੇਰੀ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਾਰੀ ਪੌਦਾ-ਨਰਸਰੀ ਹੋਣੀ ਸੀਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਚੰਗੀ ਫੋਟੋ ਖਿੱਚੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ,ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਤਾਂ ਕਵਿਤਾ 'ਚੋਂ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ

ਅਨਿਲ - ਤੁਹਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ,ਸ਼ਾਇਰ ਗੁਰਤੇਜ ਕੋਹਾਰਵਾਲਾ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਜਾਣਦਾ ਹੈ?

ਗੁਰਤੇਜ - ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਵੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਦੇ ਨੇ, ਜਿਸਦਾ ਮੈਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪਤਾ ਲਗਿਆਮਾਤਾ ਜੀ ਭਾਵੇਂ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ ਨੇ ਪਰ ਕਵੀਆਂ ਤੇ ਕਵਿਤਾ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹਾ-ਬਹੁਤ ਜਾਣਦੇ ਨੇਮੇਰਾ ਛੋਟਾ ਵੀਰ 'ਪ੍ਰਤੀਕ' ਵੀ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਨੇੜੇ ਹੈਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਸਾਇੰਸ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੀ ਹੈ ,ਪਰ ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸ਼ੌਕੀਨ ਰਹੀ ਹੈਬੇਟੀ ਅਜੇ ਨੌਂ ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਹੈ ,ਪਰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕ ਦਿਨ ਲਿਖਣ ਬੈਠੀ ਨੇ ਵਧੀਆ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ , ਇਉਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਮੈਨੂੰ ਕਵੀ ਵਜੋਂ ਚੰਗਾ ਜਾਣਦਾ ਹੈ

ਅਨਿਲ - ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡੀ ਕਾਵਿ-ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਉਡੀਕ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈਇਹ ਹੁਣ ਤੱਕ ਛਪੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ?

ਗੁਰਤੇਜ - ਇਹ ਸੁਆਲ ਮੇਰੇ ਲਈ ਬੜਾ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਭਰਿਆ ਸੁਆਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਠੀਕ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਹੈਮੈਂ ਸੱਤ- ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਕਿਤਾਬ ਛਾਪਣ ਦੇ ਆਹਰ ਵਿਚ ਹਾਂ ,ਪਰ ਇਹ ਛਪ ਨਹੀਂ ਸਕੀ ਦਰਅਸਲ,ਮੇਰਾ ਕਵਿਤਾ ਨਾਲ ਬੇਪ੍ਰਵਾਹੀ ਵਾਲਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈਮੈਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵਗੈਰਾ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤਾ 'ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ' ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਪਰ ਹੁਣ ਪਿਛਲੇ ਇਕ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਲਿਖੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਸਿਰਿਓਂ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹਾਂਐਤਕੀਂ ਕਿਤਾਬ ਛਾਪਣ ਬਾਰੇ ਮੇਰੀ ਉਤੇਜਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਤਿੱਖੀ ਲਗਦੀ ਹੈਉਮੀਦ ਹੈ ਏਸ ਸਾਲ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਕੇ ਮੈਂ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਸੁਰਖ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵਾਂਗਾ ਮੇਰੇ ਲਈ ਵੀ ਇਹ ਆਪਣਾ ਰਾਹ ਬੰਦ ਕਰਨ ਜਾਂ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦਾ ਵੇਲਾ ਹੈ

Saturday, December 6, 2008

ਗ਼ਜ਼ਲ ਸਮਰਾਟ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਇੱਕ ਮੁਲਾਕਾਤ



ਜੀਤੀ ਗੰਗਾਨਗਰੀਆ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਇੱਕ ਮੁਲਾਕਾਤ

ਮੁਲਾਕਾਤੀ: ਦਰਸ਼ਨ ਦਰਵੇਸ਼

----

ਬਚਪਨ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਚ ਮਚਲਦੀਆਂ ਸ਼ਰਾਰਤਾਂ, ਘੜਮੱਸ ਮਚਾਉਂਦੇ ਦੋਸਤ ਮੋਹਨ, ਮੋਨੀ, ਕੇਵਲ ਅਤੇ ਸਰਦੂਲ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈਕੇ ਗੋਲ਼-ਗੋਲ਼ ਅੱਖਾਂ ਨਚਾਉਂਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਮੁੰਡਾ,ਜਿਹੜਾ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਕੇ ਖੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ- ਜੀਤੀਇਹ ਉਸਦਾ ਘਰ ਦਾ ਨਿੱਕਾ ਨਾਂ ਸੀ (ਤੇ ਹੈ ਵੀ )...ਅਤੇ ਥਾਂ ਸੀ (ਤੇ ਹੈ ਵੀ) ਰਾਜਸਥਾਨ ਅੰਦਰ ਸ਼੍ਰੀ ਗੰਗਾਨਗਰ

ਹੁਣ ਚਲਦੇ ਹਾਂ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਅੰਦਰ , ਉੱਥੇ ਵੀ ਇੱਕ ਥਾਂ ਹੈ ਖੰਡਾਲਾਖੰਡਾਲਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਘਰ ਅਤੇ ਉਸ ਘਰ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਬਗੀਚਾਮਿੱਟੀ ਲਿਬੜੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਸਵੇਰ ਦੀ ਸੁਨਹਿਰੀ ਧੁੱਪੇ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀਂ ਲਾਉਂਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਖ਼ਸ.. ..

ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਫਰੈਜ਼ਨੋਜਿੱਥੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸਮਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹਿਫ਼ਿਲ..ਸ਼ਾਂਤ ਸੁਰਮਈ ਨਸ਼ੇ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਭੀੜ..ਇਸ ਭੀੜ ਦੇ ਹੱਥ ਉਸ ਸੰਗੀਤਕ ਮਹਿਫ਼ਿਲ ਦੇ ਨਾਇਕ ਦੇ ਚਰਨ ਫੜ੍ਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਨਸ ਮੋਰ ਵਨਸ ਮੋਰਚਿਲਾ ਉੱਠਦੇ ਹਨਅਕਸਰ ਹੀ ਇਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਨਾਇਕ ਹੱਥ ਜੋੜਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕੋਈ ਫ਼ਾਇਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ

ਜਿੰਦਗੀ ਦੀ ਦਹਿਲੀਜ਼ ਤੇ ਕਦਮ ਰੱਖ ਕੇ ਥਿਰਕਦਾ ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਹੈਮਨਪਸੰਦ ਕੰਮ ਹੈ ਪੈਸੇ ਹਨ ਪਤਨੀ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਇੱਕ ਦਿਨ ਇੱਕ ਕਾਰ ਦੁਰਘਟਨਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ.... ਸੁੱਚੇ ਸੁਪਨੇ ਵਰਗਾ ਉਹ ਪੁੱਤਰ ਰੇਜ਼ਾ-ਰੇਜ਼ਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਭਾਂ-ਭਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਪੁੱਤਰ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਵਿਹੜਾਪਤਨੀ-ਸ਼ਬਦ,ਸੁਰ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਹਾਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈਪੈਰ ਮੰਚ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਉਂਦੇ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਤਬਲੇ ਦੀ ਥਾਪ ਨਾਲ ਜਿਵੇਂ ਰੁਦਨ ਵੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ

ਹੌਲ਼ੀ- ਹੌਲ਼ੀ ਅੱਥਰੂ ਵਹਾ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ ਵਕਤ ਦਾ ਸੈਲਾਬ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਦਰਦ ਜਿਹੜਾ ਸੰਗੀਤ ਚ ਜਜ਼ਬ ਹੋ ਗਿਆ ਆਪਣੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਜਿਊਣਾ ਸਿੱਖੇ...ਕੋਈ ਤਾਂ ਉਸਤੋਂ ਸਿੱਖੇ

ਗ਼ਜ਼ਲ ਉਦੋਂ ਵੀ ਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਇੱਕ ਤੋਂ ਇੱਕ ਫ਼ਨਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਲੇਕਿਨ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਉਹ ਗ਼ਜ਼ਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਭਾਰੀ-ਭਾਰੀ ਲੱਗਦੀ ਰਹੀ ਇਸ ਸ਼ਖ਼ਸ ਨੇ ਸੌਖੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਆਪਣੀ ਚੀਸਾਂ ਚ ਡੁੱਬੀ ਆਵਾਜ਼ ਚ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਗਾਈਆਂ ਉਹ ਇਕੱਲੇ-ਇਕੱਲੇ ਕੋਲ਼ ਪਹੁੰਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀਜਦੋਂ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਬੇਹਿਸਾਬ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੇ ਬੇਝਿਜਕ ਨੇ ਉਸਦੇ ਪੈਰ ਚੁੰਮ ਲਏ

ਉਹ ਸ਼ਖ਼ਸ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਬੋਲਿਆ ਹਾਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਫ਼ੈਦ ਕੁੜਤੇ ਪਜਾਮੇ ਚ ਐਨ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਬੈਠਾ ਸੀ ਜਾਣੀ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬੀ ਲਹਿਜਾ,ਮੱਖਣੀ ਜਿਹੀ ਮੁਲਾਇਮ ਆਵਾਜ਼ ਅਸੀਂ ਉਸਦੇ ਦੀਵਾਨਖ਼ਾਨੇ ਚ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਅੰਦਰ ਉੱਤਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਾਂ ਸਾਡਾ ਰੁੱਖ ਭਾਂਪਦਿਆਂ ਬਾਬੂ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਬਸਰਾ ਬਾਹਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਤਿਲਕ ਗਏ ਅਨਹਦ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਇਸ ਇਕੱਲਤਾ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸਾਡੀ ਸੀਮਿਤ ਗੁਫ਼ਤਗੂ ….........

------

ਦਰਵੇਸ਼: ਇਸ ਬੇਹਿਸਾਬ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ਤੁਸੀਂ ?

ਜਗਜੀਤ: ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕੀ ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਉਂਦਾ ਵੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂਉਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਪ੍ਰਤੀ ਇਮਾਨਦਾਰ ਹੋ ਫਿਰ ਤਾਂ ਸਫਲਤਾ ਨਾ ਮਿਲਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀਹਾਂ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਅਲੱਗ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਹਾਂ ਫੇਰ ਮੈਂ ਗ਼ਜ਼ਲ ਚੁਣ ਲਈਮੈਂ ਕਾਲਜ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸਟੇਜ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਦਾ ਆਇਆ ਹਾਂ ਇਹ ਸਭ ਸਫ਼ਲਤਾ ਪੂਰਬਕ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਉਰਦੂ ਵੀ ਸਿੱਖਣੀ ਪਈਮੈਂ ਸਾਰੇ ਤੀਰ ਭੱਥੇ ਚ ਭਰਕੇ ਤਿਆਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਫੇਰ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਮਿਹਨਤ ਜਾਂ ਕਿਸਮਤ ਨੇ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸੀਮੈਂ ਬਹੁਤ ਸਾਦਾ ਆਦਮੀ ਹਾਂਨਾ ਵਿਖਾਵਾ, ਨਾ ਆਕੜ , ਨਾ ਚਲਾਕੀਆਂ

ਦਰਵੇਸ਼: ਲੇਕਿਨ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਸਿੱਖਦੇ ਸੀ ਉਦੋਂ ਕਦੇ ਇਹ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਏਨੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਵੀ ਕਦੇ ਮਿਲੇਗੀ

ਜਗਜੀਤ: ਨਹੀਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਚ ਜਾਵਾਂਗਾਹਾਂ ਕਦੇ ਕਦੇ ਪਲੇਅਬੈਕ ਸਿੰਗਰ ਜਾਂ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਬਣਨ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਖਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀਸਾਡੇ ਵੇਲਿਆਂ ਚ ਮਾਂ ਬਾਪ ਹੀ ਨਿਸਚਿਤ ਕਰਦੇ ਸੀ ਕਿ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈਉਹ ਮੈਨੂੰ ਆਈ.ਏ ਐੱਸ. ਕਰਵਾਕੇ ਵੱਡਾ ਅਫ਼ਸਰ ਬਨਾਉਂਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨਮੈਂ ਆਰਟਸ ਨਾਲ ਗਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਐੱਮ. ਏ. ਕੀਤੀਫਿਰ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀਂ ਹੈ..ਤੇ ਮੈਂ 1965 ਵਿੱਚ ਮੁੰਬਈ ਆ ਗਿਆ

( 8 ਫਰਵਰੀ 1941 ਨੂੰ ਜਨਮੇ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਚਪਨ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਦੀ ਖ਼ਾਕ ਛਾਨਣ ਲੱਗ ਪਏਕਿਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਜਮਾਲ ਖ਼ਾਨ ਤੋਂ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈਕਿਵੇਂ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਏ)

ਦਰਵੇਸ਼: ਫਿਰ ਆਈ. ਏ. ਐੱਸ. ਕਿਉਂ ਨਾ ਬਣੇ?

ਜਗਜੀਤ: ਉਹਦੇ ਲਈ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਪੜ੍ਹਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ

ਦਰਵੇਸ਼: ਗ਼ਜ਼ਲ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਚੁਣਿਆ ?

ਜਗਜੀਤ: ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਪੋਇਟਰੀ ਵਧੀਆ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਮੀਟਰ ਹੈ ਇਸ ਅੰਦਰ

ਸ਼ਿਸ਼ਤ ਹੈ ਭਜਨ ਜਾਂ ਹਿੰਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਕਦੇ ਅਜਿਹਾ ਵਾਪਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਾਈਨਾਂ ਆਊਟ ਆਫ ਮੀਟਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਲੇਕਿਨ ਗ਼ਜ਼ਲ ਚ ਅਜਿਹਾ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ

ਦਰਵੇਸ਼: ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਚੋਣ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦੇ ਹੋ ?

ਜਗਜੀਤ: ਭਾਸ਼ਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਵਿਚਾਰ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਲੋਕ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੋਣ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇਹ ਲੱਗੇ ਕਿ ਇਹ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਚਨਾ ਵੇਖਦਾ ਹਾਂ ਨਾਮ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ

ਦਰਵੇਸ਼:ਰਿਆਜ਼ ਕਿੰਨੇ ਘੰਟੇ ਕਰਦੇ ਹੋ ?

ਜਗਜੀਤ: ਘੜੀ ਦੇਖਕੇ ਕਦੇ ਰਿਆਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਬੈਠ ਗਏ ਤਾਂ ਫੇਰ ਬੈਠ ਗਏ

ਦਰਵੇਸ਼ : ਗਾਇਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰਾ ਕੌਣ ਹੈ ?

ਜਗਜੀਤ:ਮੈਂਹਦੀ ਹਸਨ ,ਅਮੀਰ ਖਾਂ, ਤਲਤ ਮਹਿਮੂਦ ,ਲਤਾ ਬਾਈ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਗਾਣੇ ਅੱਛੇ ਲੱਗਦੇ ਨੇਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਰਸ਼ੀਦ ਖ਼ਾਂ ਵੀ ਵਧੀਆ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪਏ ਨੇਕੋਈ ਇੱਕ ਪਿਆਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈਨਵਿਆਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਖਾਸ ਅੱਛਾ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾਉਹ ਸ਼ਾਰਟ ਕੱਟ ਲੱਭਦੇ ਨੇਕੋਈ ਵੀ ਸਿੱਖਕੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਇਆਮੈਂ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੱਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਦਰਵੇਸ਼: ਕਿਹੜੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਵਧੀਆ ਲੱਗਦੀਆਂ ਨੇ?

ਜਗਜੀਤ: ਯੂਰਪ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣਾਂ ਵਧੀਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈਉੱਥੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੁਰਾਣੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਪੁਰਾਣਾ ਇਤਿਹਾਸ ਮਿਲਦਾ ਹੈਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਰੋਮ, ਪੇਰੂ, ਈਥੋਪੀਆ ਘੁੰਮਕੇ ਆਇਆ ਹਾਂਗੰਗਾਨਗਰ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਅਤੇ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਕਾਲਜ ਵਾਰ ਵਾਰ ਜਾਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ

ਦਰਵੇਸ਼: ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੋਤੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਨੇ ?

ਜਗਜੀਤ: ਗਾਉਂਣ ਲਈ ਅਜੇ ਮੂੰਹ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਸਰੋਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਉਂਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਨੇਉਹ ਇੱਕ ਅੱਧੀ ਲਾਈਨ ਨਹੀਂ ਪੂਰੇ ਦੇ ਪੂਰੇ ਗੀਤ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗਾਉਂਦੇ ਨੇਇਹੋ ਜਿਹੇ ਪਲ ਮੇਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨੇਲੋਕ ਸਟੇਜ ਤੋਂ ਉੱਠਣ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਗੰਭੀਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਮਿਲ ਜਾਦੇ ਨੇ ਬੇਸਿਕ ਮੈਲੋਡੀ ,ਬੇਸਿਕ ਪੋਇਟਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚਲਦੀ ਰਹੇਗੀ

ਦਰਵੇਸ਼: ਤੁਹਾਡੇ ਉਪਰ ਇਹ ਆਰੋਪ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸ਼ੋਅ ਹਮੇਸਾਂ ਫਾਈਵ

ਸਟਾਰ ਹੋਟਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹੋ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਵੀ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ ?

ਜਗਜੀਤ: ਇਹ ਸਭ ਤਾਂ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ੋਅ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਿੱਥੇ ਕਰਦੇ ਹਨ ਮੈਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਆਯੋਜਿਤ ਹੋਈਆਂ ਮਹਿਫਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗਾ ਆਉਂਨਾਂ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ ਕਿ ਇਹ ਆਰੋਪ ਲਗਾਉਂਣ ਵਾਲੇ ਕੌਣ ਲੋਕ ਹਨ

ਦਰਵੇਸ਼:ਤੁਹਾਡਾ ਰੋਜ਼ਨਾਮਚਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਵਿਹਲ ਦੇ ਪਲ ਕਿਵੇਂ ਬਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਨੇ?

ਜਗਜੀਤ: ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਮਿਲੀ ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਦਰਦ ਦੇ ਕੰਡਿਆਂ ਦੀ ਚੁਭਨ ਸਹਿੰਦਿਆਂ ਬੀਤ ਰਹੀ ਹੈ ਬੱਸ ਅਗਰ ਕਿੱਧਰੋਂ ਫ਼ੁਰਸਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕੁਝ ਸਪੋਰਟਸ ਚੈਨਲ ਵੇਖਦਾ ਹਾਂ ਟੈਨਿਸ,ਰੱਬੀ,ਹਾਕੀ ,ਫੁਟਬਾਲ,ਬਾਲੀਬਾਲ ਕਾਮੇਡੀ ਫਿਲਮ ,ਕਾਮੇਡੀ ਸੀਰੀਅਲ ਦੇਖਕੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਐਕਰਸਾਈਜ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂਜੇਕਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਵੱਧ ਵਿਹਲ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਗੱਡੀ ਚ ਕੁਲਫੀ ਜਾਂ ਆਈਸਕ੍ਰੀਮ ਰੱਖਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਖੰਡਾਲਾ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ ਉਥੋਂ ਦੀ ਬਗੀਚੀ ਦੀ ਦੇਖ ਰੇਖ ਕਰਕੇ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਮੋਹਰ ਲਾਉਂਦਾ ਹਾਂ

ਦਰਵੇਸ਼: ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਨੇ ਤਹਾਨੂੰ ਕੀ ਕੁਝ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ?

ਜਗਜੀਤ: ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਪੈਸਾ,ਨਾਮ, ਯਾਰ,ਦੋਸਤ,ਸਕੂਨਬਾਕੀ ਚੀਜਾਂ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇੱਕ ਗੋਰਖਧੰਦਾ ਹੈਜਿਹੜਾ ਕਿ ਸਭ ਨੂੰ ਭੁਗਤਣਾ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਚਾਹੇ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਸਕਿਊਰਟੀ ਦਾਇਸ ਪੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀ ਆਪਣੇ ਮਾਲਿਕ ਆਪ ਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਹਾਨੂੰ ਨੌਂ ਤੋਂ ਪੰਜ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਘਰੋਂ ਦਫਤਰ, ਦਫਤਰੋਂ-ਘਰਤਹਾਨੂੰ ਘਰ ਰੋਕ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕੁਝ ਲੋਕ ਅਜਿਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਬਰ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਸਾਡੀਆਂ ਕੁਝ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨਜਿਸ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਸਬਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇਅਸੀਂ ਮੂਡ ਚ ਜਿਊਂਦੇ ਹਾਂ,ਮਜਬੂਰੀ ਚ ਨਹੀਂ

ਦਰਵੇਸ਼: ਕੀ ਇਸੇ ਵਜ੍ਹਾ ਕਰਕੇ ਹੀ ਫਿਲਮਾਂ ਚ ਘੱਟ ਗਾਇਆ ਹੈ ?

ਜਗਜੀਤ: ਇਹ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਵਜ੍ਹਾ ਹੈ ਕਈ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਵੀ ਹਨ ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਫਿਲਮਾਂਚ ਜਚਦੀ ਨਹੀਂ ਸੋਬਰਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਚੀਪਨੈਸ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ ਮੈਂ ਮਹੁਮੰਦ ਰਫੀ ਵਾਂਗ ਗਾਣੇ ਗਾਵਾਂ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਬਹੁਤ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਮੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਆਪਣੀ ਰੇਂਜ ਹੈਫਿਲਮਾਂ ਲਈ ਵਕਤ ਬਹੁਤ ਬਰਬਾਦ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਉਂਗਲੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ਉੱਥੇ ਹੁਣ ਸੰਗੀਤ ਵਿਕਦਾ ਹੈਫਿਲਮਾਂ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਬਦਲ ਗਈਆਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਲਈ ਹੁਣ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੁਣ ਵਕਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਦਰਸ਼ੀ ਦੇਖ ਅੱਜ ਦੇ ਸਿਨੇਮੇ ਦਾ ਟੇਸਟ ਤਾਂ ਤੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਉਹ ਹੈ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ ,ਜਿਸਨੂੰ ਮੈਂ ਗਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ

ਤੇਤੇ ਸਮਾਂ ਬੀਤਦਾ ਚਲਾ ਗਿਆ ਮੈਂ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕਦੋਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਸੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਿਅਰ ਤ੍ਰੇਲ ਤੁਪਕਿਆਂ ਵਾਂਗ ਟਪਕ ਪੈਣ ਦੱਬੇ ਪੈਰੀਂ ਅਛੋਪਲੇ ਜਿਹੇ ਤੈਰ ਆਏ ਕੋਈ ਸ਼ਾਇਰੀ ਜਾਂ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੁਰ ਲੇਕਿਨ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ ਸੰਗੀਤ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਰਿਆਜ਼ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਸੀ ਮੈਂ ਹੋਰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਮਨਮਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਭਲਾ ਕੌਣ ਵਰਜ਼ ਸਕਦਾ ਹੈ ਵਕਤ ਨੇ ਫੋਨ ਖੜਕਾ ਦਿੱਤਾ ,ਗੇਟ ਅੱਗੇ ਖੜੀ ਗੱਡੀ ਸਟਾਰਟ ਹੋ ਗਈਸਾਜ਼ਿੰਦਿਆਂ ਦੀ ਸਲਾਮ ਹੋਈ , ਉਹ ਕਿਸੇ ਸ਼ੋਅ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਸਮੇਟਣ ਲੱਗ ਪਿਆ.. .. .. !

Thursday, December 4, 2008

ਸ਼ਿਵਚਰਨ ਜੱਗੀ ਕੁੱਸਾ ਨਾਲ਼ ਮੁਲਾਕਾਤ






"ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦਾ
- ਉਹ ਆਪਣੀ ਰਵਾਇਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਦੇ ਹਨ...!" ਸ਼ਿਵਚਰਨ ਜੱਗੀ ਕੁੱਸਾ


ਨਾਵਲਿਸਟ ਸ਼ਿਵਚਰਨ ਜੱਗੀ ਕੁੱਸਾ ਨਾਲ਼ ਮੁਲਾਕਾਤ

ਮੁਲਾਕਾਤੀ: ਬਲਵਿੰਦਰ ਗਗਨ

ਬਲਵਿੰਦਰ ਗਗਨ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ "ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਪੁਲੀਸ, ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਬੰਧ" ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਪੀ. ਐੱਚ. ਡੀ. ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਸ਼ਿਵਚਰਨ ਜੱਗੀ ਕੁੱਸਾ ਦਾ ਬਹੁ-ਚਰਚਿਤ ਨਾਵਲ "ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ" ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਬਲਵਿੰਦਰ ਗਗਨ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਵੀ ਛਪਵਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਪੇਸ਼ ਹੈ ਬਲਵਿੰਦਰ ਗਗਨ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਿਵਚਰਨ ਜੱਗੀ ਕੁੱਸਾ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਸੱਜਰੀ ਮੁਲਾਕਾਤ:
1) ਕੁੱਸਾ ਸਾਹਿਬ ਤੁਹਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਕੀ ਹੈ?
-ਮੇਰਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਇਕ ਮੱਧ-ਵਰਗੀ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜੀ।
2) ਤੁਹਾਡਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ, ਬਚਪਨ ਕਿੱਥੇ ਬੀਤਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਕਿੱਥੋਂ-ਕਿੱਥੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ?
-ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ ਕੁੱਸਾ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਮੋਗਾ ਵਿਖੇ ਅਕਤੂਬਰ 1965 ਨੂੰ ਸਵਰਗੀ ਮਾਤਾ ਗੁਰਨਾਮ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹੋਇਆ। ਬਚਪਨ ਮੇਰਾ ਪਿੰਡ ਕੁੱਸੇ ਹੀ ਬੀਤਿਆ। ਪੰਜਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਮੈਂ ਪਿੰਡ ਹੀ ਪੜ੍ਹਿਆ, ਦਸਵੀਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਖ਼ਾਲਸਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤਖਤੂਪੁਰਾ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਡੀ. ਐੱਮ. ਕਾਲਜ ਮੋਗੇ ਲਾ ਕੇ ਆਸਟਰੀਆ ਆ ਗਿਆ। ਚਾਰ ਸਾਲ ਪੜ੍ਹਾਈ ਆਈ. ਐਫ਼. ਕੇ. ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ਆਸਟਰੀਆ ਵਿਖੇ ਕੀਤੀ। ਹੁਣ ਮਈ 2006 ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਕਿਰਪਾ ਸਦਕਾ ਪੱਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਆ ਵਸਿਆ ਹਾਂ।
3) ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਹੱਟਵੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹਨ?
-ਦੇਖੋ ਗਗਨ ਜੀ, ਹਰ ਲੇਖਕ ਦਾ ਲਿਖਣ ਦਾ ਆਪਣਾ ਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਹੈ। ਮੈਂ ਬਹੁਤਾ ਕਦੇ ਘੁੰਡ ਜਿਆ ਕੱਢ ਕੇ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ। ਨਾ ਹੀ ਬੁੱਕਲ਼ ਵਿਚ ਗੁੜ ਭੰਨਣ ਦਾ ਆਦੀ ਹਾਂ। ਜਿਹੜੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੀ ਲਿਖ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਹੋ ਸਕਦੈ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੀ ਮੇਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹੋਰ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਹਟਵੀਆਂ ਹੋਣ?
4) ਤੁਸੀਂ ਨਾਵਲਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਪਹਿਲ ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ, ਕਾਰਨ?
-ਜਿਹੜੀ ਗੱਲ ਲੇਖਕ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਖ ਸਕਦਾ। ਮੇਰਾ ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਹੀ ਇਕ ਨਾਵਲ ਆਇਆ ਹੈ "ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ", ਇਹ ਨਾਵਲ ਏਜੰਟਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀ ਕਰੀ ਜਾਂਦੀ ਲੁੱਟ-ਖਸੁੱਟ ਜਾਂ ਮਾਸਕੋ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਹੁੰਦੀ ਖੱਜਲ਼-ਖੁਆਰੀ, ਮਾਲਟਾ ਕਿਸ਼ਤੀ ਕਾਂਡ ਅਤੇ ਇਟਲੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਕਾਂਡ 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਦੋ ਆਰਟੀਕਲ ਲਿਖ ਕੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜੇ। ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟ-ਵੱਢ ਕੇ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ। ਪੂਰੀ ਸੱਚਾਈ ਫੇਰ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇਂ ਨਾ ਆ ਸਕੀ। ਫਿਰ ਨਾਵਲ ਲਿਖਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਕੀਤਾ। ਡੇੜ੍ਹ ਕੁ ਸਾਲ ਲਾ ਕੇ ਨਾਵਲ "ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ" ਲਿਖਿਆ। ਲਾਹੌਰ ਬੁੱਕ ਸ਼ਾਪ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇਹ ਨਾਵਲ ਛਾਪਿਆ। ਅਜੇ ਹੁਣੇ ਹੀ ਹੋਰ ਨਾਵਲ 'ਗੋਰਖ਼ ਦਾ ਟਿੱਲਾ' ਅਤੇ ਵਿਅੰਗ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 'ਕੁੱਲੀ ਨੀ ਫ਼ਕੀਰ ਦੀ ਵਿਚੋਂ' ਮਾਰਕੀਟ 'ਚ ਆਏ ਹਨ। ਨਾਵਲ "ਹਾਜੀ ਲੋਕ ਮੱਕੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ" ਲੁਧਿਆਣੇ ਲਾਹੌਰ ਬੁੱਕ ਸ਼ਾਪ ਵਾਲਿਆਂ ਕੋਲ ਛਪਣ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਵੀ ਕਈ ਗੰਭੀਰ ਮਸਲੇ ਹਨ। ਮੇਰਾ ਹਰ ਨਾਵਲ ਕਿਸੇ ਨਵੇਂ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ 'ਸੱਜਰੀ ਪੈੜ ਦਾ ਰੇਤਾ' ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪੇਪਰ 'ਹਮਦਰਦ ਵੀਕਲੀ' ਵਿਚ ਲੜੀਵਾਰ ਛਪ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਇਕ ਵੱਡ-ਅਕਾਰੀ ਨਾਵਲ 'ਪ੍ਰਿਥਮ ਭਗੌਤੀ ਸਿਮਰ ਕੈ' ਲਿਖਣ ਵਿਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹਾਂ। ਇਹ ਨਾਵਲ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਵਸਦੀਆਂ ਚਾਰ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ 'ਤੇ ਹੈ!
5) ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਵਲਾਂ ਜਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕਾਂ ਦਾ ਕਿੰਨ੍ਹਾ ਕੁ ਹੁੰਗਾਰਾ ਮਿਲਿਆ?
-ਬਹੁਤ ਮਿਲਿਆ ਗਗਨ ਜੀ! ਜੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਹਾਂ-ਪੱਖੀ ਹੁੰਗਾਰਾ ਨਾ ਮਿਲਦਾ ਤਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਤੱਕ ਮੇਰੇ ਇਕ-ਇਕ ਨਾਵਲ ਦੇ ਐਨੇ ਐਡੀਸ਼ਨ ਨਾ ਛਪਦੇ। ਗੁਰੂ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਐਡੀਸ਼ਨ ਤਾਂ ਆਮ ਹੀ ਛਪ ਚੁੱਕੇ ਨੇ। ਬਾਹਰਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪੇਪਰਾਂ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਛਪਦੀ ਐ ਤਾਂ ਮਾੜੇ ਮੰਤਰੀ ਜਿੰਨੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਅਤੇ ਈ-ਮੇਲ ਹੀ ਆਉਂਦੇ ਐ।
6) ਤੁਸੀਂ ਆਸਟਰੀਆ ਵਿਚ ਸਾਹਿਤਕ ਸਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਰਹੇ ਹੋ, ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪਾਠਕਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹੁੰਗਾਰਾ ਹੈ?
-ਗਗਨ ਜੀ 14 ਸਾਲ "ਪੰਜ ਪਾਣੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਆਸਟਰੀਆ" ਦਾ ਸਰਬ-ਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਕਰੀਬ ਚਾਰ ਸਾਲ "ਸ਼ੇਰੇ-ਪੰਜਾਬ ਸਪੋਰਟਸ ਕਲੱਬ ਆਸਟਰੀਆ" ਅਤੇ ਸਾਲ ਕੁ "ਪੰਜਾਬ ਸਪੋਰਟਸ ਕਲੱਬ ਯੂਰਪ" ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਆਈਏ ਤੁਹਾਡੇ ਸੁਆਲ ਵੱਲ। ਮੈਂ ਪੰਜ ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਹਸਪਤਾਲ ਰਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਟੀ. ਵੀ, ਰੇਡੀਓ ਅਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਨਸ਼ਰ ਹੋਈ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੇ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਪਾਠ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਵਾਏ, ਅਰਦਾਸਾਂ ਕਰਵਾਈਆਂ। ਬਾਕੀ ਹੋਰ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਮੇਰੇ ਪਾਠਕਾਂ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਗਿ਼ਲਾ ਨਹੀਂ। ਜਿਉਂਦੇ ਵਸਦੇ ਰਹਿਣ! ਮੈਂ ਤਾਂ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਖੰਭਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਉੱਡਣ ਵਾਲਾ ਲੇਖਕ ਹਾਂ ਜੀ।
7) "ਜੱਟ ਵੱਢਿਆ ਬੋਹੜ ਦੀ ਛਾਵੇਂ" ਅਤੇ "ਕੋਈ ਲੱਭੋ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ" ਤੁਹਾਡੇ ਬਹੁ-ਚਰਚਿਤ ਨਾਵਲ ਹਨ। ਕੀ ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇਂ ਰੱਖ ਕੇ ਲਿਖੇ ਗਏ ਹਨ?
-ਮੇਰੇ ਜਿੰਨੇ ਨਾਵਲ ਹਨ ਜੀ, ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਜਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਆਮ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਹੀ ਲਿਖੇ ਗਏ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਵਾਸੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਮਸਾਲਾ ਲਵਾਂਗੇ ਕਿੱਥੋਂ? ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜੰਮੇ, ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪਲੇ਼, ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਹੋਏ। ਹਾਂ, ਨਾਵਲ ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ, ਗੋਰਖ਼ ਦਾ ਟਿੱਲਾ ਅਤੇ ਹਾਜੀ ਲੋਕ ਮੱਕੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦਾ ਕੁਛ ਮਸਾਲਾ ਜ਼ਰੂਰ 'ਬਾਹਰਲਾ' ਹੈ!
8) ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੀਰੀਅਡ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਤੱਕ, ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹਨ, ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਰਨ ਹੈ?
-ਖ਼ੈਰ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਜਿ਼ਕਰ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ "ਬਾਰ੍ਹੀਂ ਕੋਹੀਂ ਬਲ਼ਦਾ ਦੀਵਾ" ਵਿਚ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ 'ਤੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ, ਤਵੀ ਤੋਂ ਤਲਵਾਰ ਤੱਕ, ਉੱਜੜ ਗਏ ਗਰਾਂ, ਬਾਰ੍ਹੀਂ ਕੋਹੀਂ ਬਲ਼ਦਾ ਦੀਵਾ, ਨਾਵਲ ਲਿਖੇ। ਦਸ ਕੁ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਇਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਗਗਨ ਜੀ, ਬਈ ਚਾਹੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ 'ਸਿਟੀਜ਼ਨਸ਼ਿੱਪ' ਹੈ। ਕਿੱਤੇ ਵਜੋਂ 20 ਸਾਲ ਜਰਮਨ ਅਤੇ ਆਸਟਰੀਅਨ ਬਾਰਡਰ ਪੁਲੀਸ ਦਾ ਇੰਟਰਪਰੈਟਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿਚ ਸਕਿਊਰਿਟੀ ਦਾ ਉੱਚ-ਅਫ਼ਸਰ ਹਾਂ, ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਈ ਜੀ ਮੈਂ 'ਪੰਜਾਬੀ' ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਖ਼ੂਨ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਹੈ। ਇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁੱਤਰ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਦਰਦ ਆਉਣਾ ਇਕ ਕੁਦਰਤੀਂ ਗੱਲ ਸੀ। ਜੇ ਕੋਈ ਬਿਗਾਨਾ ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਦੀ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਕਰੇ, ਕੌਣ ਸਹਾਰ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਇਹੀ ਮੇਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੈ।
9) ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੌਰਾਨ ਔਰਤਾਂ ਵੀ ਬਰਾਬਰ ਲੜਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ। ਕੀ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ?
-ਦੇਖੋ ਜੀ, ਇਕ ਪੁਰਾਣੇ ਗੀਤ ਦੀ ਤੁਕ ਹੈ, "ਗੱਭਰੂ ਦੇਸ਼ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤੇ ਮਰਦ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਰ" ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1971 ਦੀ ਜੰਗ ਤੱਕ ਔਰਤ ਸਦਾ ਹੀ ਮਰਦ ਦੇ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਡਾਹ ਕੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੈ। 1971 ਦੀ ਜੰਗ ਵੇਲੇ ਮੈਂ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਬਾਰਡਰ 'ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਲਈ ਭੁੱਜੇ ਛੋਲੇ ਤੇ ਰੋਟੀਆਂ ਪਕਾ-ਪਕਾ ਕੇ ਫੜਾਉਂਦੀਆਂ ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ਼ ਦੇਖੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਹੁਣ ਵਾਲੀ ਸਿੱਖ ਮੂਵਮੈਂਟ ਵੇਲੇ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਰ ਬਿਨਾ ਸ਼ੱਕ ਇਸ ਮੂਵਮੈਂਟ ਵਿਚ ਔਰਤ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਜ਼ਰੂਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਚਾਹੇ ਲੁਕਵੇਂ ਢੰਗ ਨਾਲ, ਗੁਪਤ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।
10) ਨਾਵਲ "ਜੱਟ ਵੱਢਿਆ ਬੋਹੜ ਦੀ ਛਾਵੇਂ" ਵਿਚ ਬਿੱਲੂ ਨੂੰ ਇਕ ਸਿੱਧੇ ਸਾਦੇ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਚਿਤਰਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਵਿਚ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਦਸਤਪੰਜਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ?
-ਦੇਖੋ ਗਗਨ ਜੀ, ਹਰ ਬੰਦਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨਹੀਂ। ਪ੍ਰੇਮ-ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਆਸ਼ਕੀ ਇਕ 'ਸਾਧਨਾ' ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਠਰਕ ਭੋਰਨ ਦਾ ਜਾਂ ਦਿਖਾਵੇ ਦਾ ਜ਼ਰੀਆ! ਜਿਹੜੇ ਇਨਸਾਨ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ 'ਤੇ ਵਾਧਾ ਜਾਂ ਧੱਕਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਜੇ ਆਸ਼ਕ 'ਕਹਿਣ' ਦਾ ਸਾਹਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ 'ਸਹਿਣ' ਦਾ ਜਿਗਰਾ ਵੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਲੇਖਕ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਧੱਕੜ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਗਲਤ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਫਿ਼ਲਮਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਜਾਂ ਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਜੱਟ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਕ 'ਗੁੰਡਾ' ਜਿਹਾ ਬਣਾ ਕੇ ਹੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਹ ਲੀਹ ਹੀ ਤੋੜੀ ਹੈ।
11) ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਬਿੱਲੂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਮੀਤੀ ਨੂੰ ਇਕ ਦਲੇਰ ਕੁੜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਚਿਤਰਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਨੂੰ ਸੱਟਾਂ ਫ਼ੇਟਾਂ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਕਰੀਬੀਆਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਥੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੇ ਨਜਾਇਜ਼ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਾ ਕਰਦੀ ਹੋਈ, ਉਸ ਦਾ ਵੀ ਖਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਅਸਲੀਅਤ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਔਰਤ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਨਹੀਂ। ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ?
-ਛੋਟੇ ਵੀਰ, ਗੱਲ ਫੇਰ ਉਥੇ ਹੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਐ! ਜੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਗੱਭਰੂ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਇਤਨੀ ਨਿਮਰਤਾ ਵਾਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੁੜੀ 'ਖਾਂਟ' ਜਾਂ 'ਘੈਂਟ' ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ? ਜਿਹੜੀ ਕੁੜੀ ਜੰਮੀ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਣਖੀ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਹੈ, ਕੀ ਉਸ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਵਿਦਰੋਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ? ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਆਪਣੀ ਮਨਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਖਬਰ ਪੜ੍ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਦੋ ਸਮਲਿੰਗੀ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਦੀ ਵੀ ਰਚਾਈ ਹੈ। ਚਾਹੇ ਮੈਂ ਸਮਲਿੰਗੀ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਇਹ ਵਿਦਰੋਹ ਅਤੇ ਬਾਗੀ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੱਖ ਸਬੂਤ ਹੈ। ਮੈਂ ਹਰ ਮੋੜ 'ਤੇ ਇਕ ਵੱਖਰੀ ਲੀਹ ਪਾ ਕੇ ਤੁਰਨ ਦਾ ਆਦੀ ਹਾਂ!
12) "ਬਾਰ੍ਹੀਂ ਕੋਹੀਂ ਬਲਦਾ ਦੀਵਾ" ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਅਸੂਲਾਂ 'ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੁਲਮ ਦੇ ਖਿ਼ਲਾਫ਼ ਖੜ੍ਹੇ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਜੁਲਮ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾਂ ਕਰ ਸਕਾਂਗੇ?
-ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਨੂੰ ਛੱਡ, ਪਿਛਲੇ ਤੀਹ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਮੈਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਤਿੰਨ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਪੜ੍ਹ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਹਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਸਿੱਖ ਜੱਦੋਜਹਿਦ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰ ਲਵੋ, ਕਿਵੇਂ ਸਾਡੇ ਬਾਬਿਆਂ ਨੇ 'ਰੇਲ ਰੋਕੋ' ਮੋਰਚੇ ਵਿਚ ਸਤਿਨਾਮ-ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦਿਆਂ ਮੋਰਚਾ ਸਿਰੇ ਲਾਇਆ ਸੀ। ਕਿਵੇਂ 1978 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਵੇਲੇ 13 ਸਿੰਘ ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਜੁਲਮ ਕਰਨਾ ਪਾਪ ਹੈ ਤਾਂ ਸਹਿਣਾ ਵੀ ਪਾਪ ਹੈ। ਨੌਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਦਾ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ: ਭੈਅ ਕਾਹੂੰ ਕੋ ਦੇਤ ਨਹਿ ਨਹਿ ਭੈਅ ਮਾਨਤੁ ਆਨੁ।। ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੰਘਾਂ ਸਿੰਘਣੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਝੋਲੀਆਂ ਵਿਚ ਪੁਆਏ। ਸਵਾ-ਸਵਾ ਮਣ ਪੀਹਣ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਪੀਸਿਆ। ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਪਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ, ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ, ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਰਹਿ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜੀ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਦੁਸ਼ਟਾਂ ਨੂੰ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦਾ ਪੈਸਾ ਇਕੱਤਰ ਕਰ ਕੇ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਆਪ ਸ਼ਹੀਦੀ ਨਾ ਦਿਓ। ਪਰ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਤਨ ਗੰਦਗੀ ਕੀ ਕੋਠੜੀ ਹਰ ਹੀਰਿਆਂ ਦੀ ਖਾਣ, ਜੇ ਤਨ ਦਿੱਤਿਆਂ ਹਰ ਮਿਲੇ ਤਉ ਭੀ ਸਸਤਾ ਜਾਣ। ਫੇਰ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕੀ ਕਸੂਰ ਸੀ? ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲੰਗਰ ਪਾਣੀ ਹੀ ਛਕਾਉਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਮੌਕੇ ਦੀ ਜ਼ਾਲਮ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਰਜਿਆ, ਪਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇਣੀ ਤਾਂ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ ਲਈ, ਪਰ ਮੌਕੇ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਝੁਕਿਆ। ਜੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਅੱਜ ਦੇ ਸਿੰਘ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ?
13) 1947 ਦੀ ਵੰਡ, ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲਿਊ ਸਟਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਕਾਰਨ ਸਨ?
-ਇਹ ਸਾਰਾ ਸਿਆਸੀ ਸਟੰਟ ਹੀ ਸੀ ਗਗਨ! ਬੱਸ ਵਕਤ ਦਾ ਹੇਰ ਫੇਰ ਜਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਉਲਝੇਵਾਂ ਸੀ, ਪਰ ਸੱਪ ਉਹ ਹੀ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ ਪਹਿਲੇ ਆਗੂ ਕੱਢ ਕੇ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਨੇ। 1947 ਵਿਚ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿ਼ਨਾਂਹ ਦੋਨਾਂ ਨੂੰ ਗੱਦੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਘਾਗ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂ ਜਿ਼ਨਾਂਹ ਭਾਰਤ ਰਹਿ ਗਿਆ, ਸਾਨੂੰ ਕੀਹਨੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦਿੱਤਾ? ਜਿ਼ਨਾਂਹ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹੋ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਹੈ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪਾਸੇ ਹੋ ਜਾਵੋ ਤੇ ਤਸੱਲੀ ਨਾਲ਼ ਰਾਜ ਕਰੋ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਰਾਜ ਨਹੀਂ ਕਰਨ ਦੇਣਾ। ਇਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇਂ। ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਵੱਲ ਆਈਏ। 1984 ਦਾ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਇਕ ਸੋਚੀ ਸਮਝੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਸੀ। ਕੀ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਜਾਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਕੋ ਇਕ ਤਰੀਕਾ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲਿਊ ਸਟਾਰ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ? ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ? ਜੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਵਸ 'ਤੇ ਹੀ ਕਿਉਂ? ਅੱਗੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਕੋਈ ਦਿਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੁਕੱਰਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ? ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਵਾਅਦੇ ਗੌਰਮਿੰਟ ਕਰਦੀ, ਉਸ ਤੋਂ ਮੁੱਕਰ ਵੀ ਬੜੀ ਛੇਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੂਬੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਨਿਰਾਸ਼ਤਾ ਫ਼ੈਲ ਜਾਵੇ, ਉਦੋਂ ਸਿੱਟੇ ਮੇਰੇ ਵੀਰ ਤਬਾਹੀ ਵਿਚ ਹੀ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ। ਨਹੀਂ ਦੱਸੋ ਕਿ ਮਰਨ ਦਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਚਾਅ ਜਾਂ ਸ਼ੌਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਕੌਣ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਮੈਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਜੀਵਾਂ?
14) ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੀ ਗਈ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ 'ਤੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਰਤਣੀ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ?
-(ਹੱਸ ਕੇ) ਇਹ ਸੁਆਲ ਕੋਈ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਨਿੱਕੇ ਵੀਰ। ਆਮ ਟੈਲੀਵਿਯਨ, ਰੇਡੀਓ 'ਤੇ ਮੁਲਾਕਾਤੀ ਮਿੱਤਰ ਕਰਦੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ। ਮੇਰੇ ਪਾਤਰ ਆਪਣੀ ਰਵਾਇਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਕੋਈ ਲਫ਼ਜ਼ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦਾ। ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਵਿਚ ਆਖ ਚੁੱਕਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸੱਚੀ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਆਖੀ ਗੱਲ ਸਭ ਨੂੰ ਕੌੜੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਇਕ ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਇੰਟਰਵਿਊ ਦੌਰਾਨ ਗੱਲ ਆਖੀ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਰੌਲਾ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸੱਤਾਂ ਪਰਦਿਆਂ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਨਿਰਵਸਤਰ ਹਾਂ, ਜਦ ਕਿ ਗੋਰੇ ਲੋਕ ਨਗਨ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਢਕੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਮੇਰਾ 'ਕਾਣੇਂ' ਨੂੰ 'ਕਾਣਾਂ' ਕਹਿਣਾ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਭਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਵਿਸ਼ਾ ਪਾਕ ਪਵਿੱਤਰ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਥੇ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ ਵੀ ਢਕੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿਚ ਜੇ ਪੁਲਸ ਵਾਲੇ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਦੱਸੋ ਮੈਂ ਕਿਹੜਾ ਝੂਠ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ? ਦੱਸੋ ਕਿਹੜਾ ਪੁਲਸ ਵਾਲਾ ਦੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਸਿਰੋਪਾਓ ਦੀ ਬਖ਼ਸਿ਼ਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ?
15) ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਸਾਨ ਮਿਹਨਤੀ ਅਤੇ ਸਿਰੜੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਸ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤੀ ਸੁਖਾਵੀਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹਨ?
-ਉਸ ਪਿੱਛੇ ਕਾਰਨ ਲੀਡਰਾਂ ਦੀ ਲਾਪ੍ਰਵਾਹੀ ਅਤੇ ਬੇਧਿਆਨੀ ਹੈ। ਹਰਿਆਣੇਂ ਦੇ ਲੀਡਰ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਮਰਨ ਮਾਰਨ 'ਤੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਿਹਾਰ ਵਿਚ ਲਾਲੂ ਪ੍ਰਸਾਦ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਉਪਰ ਖ਼ੂਨ ਡੋਲ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਤੇ ਆਪਣੇ ਲੀਡਰ? ਆਪਸ ਵਿਚ ਹੀ ਮਿਲ ਕੇ ਨਹੀਂ ਬੈਠ ਸਕਦੇ, ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਕੀ ਸੁਆਹ ਕਰਨਗੇ? ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇਂ ਹੀ ਹੈ! ਕਾਹਨੂੰ ਮੈਥੋਂ ਬਾਹਲਾ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹੋ? ਮੇਰਾ ਨਾਵਲ ''ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ'' ਹੀ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਦੇਖ ਲਵੋ।
16) ਤੇ ਧਰਤੀ ਰੋ ਪਈ, ਨ੍ਹੋ ਜੁੱਤੀ-ਨ੍ਹੋ ਕੁੱਤਾ ਅਤੇ ਘਰਿ ਘਰਿ ਏਹੈ ਅੱਗਿ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਾਸ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਨਿਭਾਅ ਵਿਚ ਵੀ ਸਹਿਜਤਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕੀ ਵਖਰੇਂਵਾਂ ਹੈ?
-ਬੜਾ ਵਖਰੇਂਵਾਂ ਹੈ ਜੀ! ਬੜੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਵਸਣ ਲਈ ਆਏ। ਪਰ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਨਿੱਘਰ ਚੁੱਕੇ ਸਿਸਟਮ ਕਰਕੇ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਫੇਰ ਵਾਪਸ ਭੱਜ ਤੁਰੇ। ਉਥੇ ਜੇ ਕੋਈ ਵਿਹਲਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਭੱਤਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੋਈ ਪਹਿਲਾ ਜ਼ੁਰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝਾ-ਬੁਝਾ ਕੇ ਫਿਰ ਲੀਹ 'ਤੇ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਜ਼ੁਰਮ ਵੱਡਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪਹਿਲੀ ਸਜ਼ਾ ਵਿਚ ਰਿਆਇਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ, ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਬਿੱਲ ਭਰਨ ਲਈ ਬੈਂਕ ਵਿਚ ਫੜਾ ਆਓ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਵੱਡਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਪੈਸ਼ਲ ਭੱਤੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇੱਥੇ ਦੇਣਾ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੀ ਸਿੱਧੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਸੀ, ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਬਿੱਲ ਭਰਨ ਗਿਆਂ ਹੀ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਟਰੈਫਿ਼ਕ ਸਿਸਟਮ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਮੇਰੇ ਇਕ ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਬੀਅਰ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਲਾਉਣੀ ਚਾਹੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਹ ਖੱਜਲ ਖੁਆਰੀ ਹੋਈ, ਕਿ ਤਕਰੀਬਨ ਇਕ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਲਾ ਕੇ ਵੀ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾਈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਂਜ ਲੀਡਰ ਨਿੱਤ ਉਧਰ ਗੇੜੇ 'ਤੇ ਗੇੜਾ ਮਾਰਦੇ ਹਨ, ਜੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਖੇ ਆਪਣੀ ਪੂੰਜੀ ਪੰਜਾਬ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਲਾਓ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪੂੰਜੀ ਲਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਹੀਲ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾ ਕੇ ਛੱਡਦੇ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਭਾਈਬੰਦ ਪਹਿਲੇ ਦਾ ਹਾਲ ਦੇਖ ਦੇਖ ਕੇ ਈ ਕੰਬਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਬਾਹਰਲੀਆਂ ਅੰਬੈਸੀਆਂ ਆਪਣੇ ਬੰਦੇ ਖਾਤਰ ਮਰਨ ਮੰਡ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਆਪਣੇ ਦੇਸੀ ਮੁੰਡੇ ਬਾਹਰ ਰੁਲ਼ਦੇ ਫਿਰਦੇ ਨੇ, ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛਦਾ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼ ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਹੈ, ਮੈਨੂੰ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਇਕ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਜਾ ਕੇ ਮਾੜੀ ਜਿਹੀ ਔਕੜ ਆਈ ਸੀ, ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਗੌਰਮਿੰਟ ਨੇ ਅਗਲੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਗੌਰਮਿੰਟ ਦਾ ਸਾਹ ਲੈਣਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ!
17) ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਾਡੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਸਿਸਟਮ ਉਪਰ ਕਟਾਖਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਅੱਤ-ਨਿਘਾਰ ਵਿਚ ਜਾਣ ਪਿੱਛੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਸਿਸਟਮ ਕਿੰਨ੍ਹਾਂ ਕੁ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ?
-ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਤਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਹੈ ਮੇਰੇ ਵੀਰ! ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਜੇ ਕੋਈ ਅਮੀਰ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕਿਤਨਾ ਕੁ ਪੈਸਾ ਹੈ। ਜੇ ਕੋਈ ਗ਼ਰੀਬ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਫਿ਼ਕਰ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਮਿਲੇਗੀ ਕਿ ਨਹੀਂ? ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਮੁਫ਼ਤ ਦੇਣ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਾ ਛੱਡਿਆ। ਫ਼ਾਇਦਾ ਕਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਇਆ? ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦਸ-ਦਸ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਮੋਟਰਾਂ ਸਨ। ਪਰ ਬਿਜਲੀ ਆਉਂਦੀ ਵੀ ਕਿੰਨ੍ਹਾਂ ਕੁ ਚਿਰ ਸੀ? ਫਿਰ ਭਰਿਸ਼ਟ ਲੀਡਰਾਂ ਦੇ ਲਾਕਰਾਂ 'ਚੋਂ ਅੰਨ੍ਹਾਂ ਧਨ ਮਿਲਿਆ। ਉਹ ਪੈਸਾ ਕਿੱਥੋਂ ਆਇਆ? ਤੇ ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪੈਸਾ ਫੜਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਗਿਆ ਕਿੱਥੇ? ਇਸ ਦਾ ਭੁੱਖੇ ਮਰਦੇ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਕੀ ਫ਼ਾਇਦਾ ਹੋਇਆ? ਉਸ ਦੇ ਪੱਲੇ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਕਰਜ਼ਾ ਜਾਂ ਖ਼ੁਦਕਸ਼ੀ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਮੇਰੇ ਨਾਵਲ "ਤਰਕਸ਼ ਟੰਗਿਆ ਜੰਡ" ਵਿਚ ਆਹੀ ਤਾਂ ਵਿਸ਼ੇ ਐ।
18) ਤੁਹਾਡਾ "ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ" ਨਾਵਲ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਇਕ ਅਹਿਮ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੈ। ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਕਾਰਨ ਸਨ?
-ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ ਅਨੁਸਾਰ ਕਈ ਕਾਰਨ ਸਨ। ਗੌਰਮਿੰਟ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਵਾਅਦੇ ਕਰ ਕੇ ਮੁਕਰ ਜਾਣਾ, ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ, ਬੇਰਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ 1984 ਦਾ ਬਲਿਊ ਸਟਾਰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ।
19) ਕੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਨਕਸਲਵਾੜੀ ਲਹਿਰ ਅੰਤਰ ਸਬੰਧਿਤ ਸਨ?
-ਲਹਿਰਾਂ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਮਾਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ, ਬਰਾਬਰਤਾ! ਨਕਸਲਵਾੜੀ ਨਾਸਤਿਕ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਆਸਤਿਕ। ਨਕਸਲਵਾੜੀ ਲਹਿਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ ਉਭਰੀ, ਜਦ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ ਹੀ ਗਰਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
20) 'ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ' ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਠਾਣੇਦਾਰ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਗਰੇਵਾਲ ਅਤੇ ਗੜਗੱਜ ਸਿੰਘ (ਕੌਡੀਆਂ ਆਲ਼ਾ) ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਅੱਤ ਦਰਜੇ ਦਾ ਘਟੀਆ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੁਲੀਸ ਦਾ ਕੰਮ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਿਵਸਥਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?
-ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਅਖਬਾਰ ਪੜ੍ਹਦੇ ਰਹੇ ਹੋ ਅਤੇ ਮੈਂ ਵੀ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੇਰਾ ਪੁਲੀਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਨਿੱਜੀ ਵੈਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪੁਲੀਸ ਦੇ ਕਈ ਆਹਲਾ ਉੱਚ-ਅਫ਼ਸਰ ਮੇਰੇ ਜਿਗਰੀ ਮਿੱਤਰ ਵੀ ਹਨ। ਭਾਈ ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੇਬੂ ਵਰਗੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਉਬਲਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਸੁੱਟਿਆ ਗਿਆ, ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਛੰਦੜਾਂ ਦਾ ਗੋਡਾ ਵੱਢਿਆ ਗਿਆ, ਇਹ ਫ਼ੋਟੋਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਬਾਹਰਲੇ ਪੇਪਰਾਂ ਵਿਚ ਰੰਗਦਾਰ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਨੇ 'ਤੇ ਛਪੀਆਂ। ਅਜੇ ਵੀ ਬਾਹਰਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਫ਼ੋਟੋਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਕਰ ਕੇ ਲਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਉਹ ਫ਼ੋਟੋ ਦੇਖ ਕੇ ਜਾਂ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਠਾਣੇਦਾਰ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਗਰੇਵਾਲ ਵਰਗੇ ਜਾਂ ਠਾਣੇਦਾਰ ਗੜਗੱਜ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਪਾਤਰ ਆ ਵੜੇ ਤਾਂ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥ ਹਨ। ਜੇ ਤੁਹਾਡਾ ਕਿਤੇ ਬਾਹਰ ਯੂਰਪ, ਕੈਨੇਡਾ ਜਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਗੇੜਾ ਵੱਜੇ ਤਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਜ਼ਰੂਰ ਗੇੜਾ ਮਾਰਨਾ। ਉਥੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਫ਼ੋਟੋਆਂ ਹੇਠ ਸਾਰਾ ਬ੍ਰਿਤਾਂਤ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
21) ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਜੈਲਦਾਰ ਅਤੇ ਕਾਕੇ ਉਪਰ ਕਹਿਰ ਦਾ ਅਸਹਿ ਜ਼ੁਲਮ ਢਾਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਡਾਕਟਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਓਹਲਾ ਕਿਉਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
-ਕੀਤੀ 'ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਪਾਉਣ ਵਾਸਤੇ! ਵੈਸੇ ਸਾਰੀ ਪੁਲੀਸ ਵੀ ਮਾੜੀ ਨਹੀਂ, ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਬੰਦੇ ਵੀ ਬਥੇਰੇ ਐ। ਕਈ ਬੜੇ ਚੰਗੇ-ਚੰਗੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਜੱਜ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਨੇ। ਇਕ ਦੋ ਜੱਜ ਮੇਰੇ ਦਿਲੀ ਮਿੱਤਰ ਨੇ। ਪੰਜੇ ਉਂਗਲਾਂ ਇਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਬਥੇਰੇ ਸਬੂਤ ਮਿਲਦੇ ਨੇ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਚੰਗਿਆਈਆਂ ਦੇ। ਇਹ ਡਾਕਟਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਬਦ-ਸਲੂਕ ਲਕੋਣ ਦੀ ਖਾਤਰ ਹੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਕਿ ਕਿਤੇ ਜੱਜ ਕਿਸੇ ਕੈਦੀ ਦੀ ਡਾਕਟਰੀ ਨਾ ਕਰਵਾ ਦੇਵੇ, ਕਸੂਤੇ ਫ਼ਸ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਕਾਨੂੰਨ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ ਹੀ ਉਪਰਾਲਾ ਸੀ, ਕੈਦੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਨਹੀਂ।
22) ਕੁਲਬੀਰ ਜੋ ਖ਼ਾੜਕੂ ਧੜ੍ਹੇ ਦਾ ਇਕ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਹ ਕਈ ਗਲਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਇਹ ਤਬਦੀਲੀ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਈ?
-ਗਗਨ, ਇਕ ਕਹਾਵਤ ਐ ਬਈ ਰੰਡੀਆਂ ਤਾਂ ਰੰਡ ਕੱਟ ਲੈਣ, ਪਰ ਮਸ਼ਟੰਡੇ ਨਹੀਂ ਕੱਟਣ ਦਿੰਦੇ। ਮੇਰੇ ਨਾਵਲ ''ਤਵੀ ਤੋਂ ਤਲਵਾਰ ਤੱਕ'' ਵਿਚ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ। ਖਾੜਕੂਆਂ ਵਿਚ ਗਲਤ ਅਨਸਰਾਂ ਨੇ ਘੁੱਸਪੈਠ ਕੀਤੀ ਜਾਂ ਕਰਵਾਈ ਗਈ। ਉਹਨਾਂ ਗਲਤ ਅਨਸਰਾਂ ਨੇ ਕੀ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ? ਬਲਾਤਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਤਲਾਂ ਤੱਕ! ਲੁੱਟਾਂ ਖੋਹਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਗਵਾਹ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਤੱਕ। ਫਿ਼ਰੌਤੀਆਂ ਲੈਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨਿੱਜੀ ਝਗੜਿਆਂ ਤੱਕ। ਇਹ ਕੁਲਬੀਰ ਵੀ ਪੁਲੀਸ ਅਫ਼ਸਰ ਗੜਗੱਜ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਦੀ ਹੀ ਕਾਢ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਕਰਤੂਤਾਂ ਨੇ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਅਕਹਿ ਖੋਰਾ ਲਾਇਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਔਰਤ, ਸ਼ਰਾਬ, ਪੈਸਾ, ਕਾਰਾਂ, ਕੋਠੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲਾਲਚ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵੱਸ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮੂਵਮੈਂਟ ਦੀ ਧੌਣ 'ਤੇ ਆਰੀ ਫਿਰਵਾਈ।
23) ਪਬਲਿਸ਼ਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਤੁਸੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਿਖਣ, ਵੱਧ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੇ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੇ ਲੇਖਕ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋ?
-ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪਬਲਿਸ਼ਰ ਰੌਲ਼ਾ ਪਾਈ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪੜ੍ਹਦਾ ਨਹੀਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪਾਠਕ ਨਹੀਂ ਬਗੈਰਾ ਬਗੈਰਾ..! ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਕਦੀਆਂ ਨਹੀਂ..ਬਗੈਰਾ ਬਗੈਰਾ...! ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਜੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਦਾ, ਨਾ ਛਾਪੋ। ਕੀ ਘੁਲ੍ਹਾੜ੍ਹੇ 'ਚ ਬਾਂਹ ਆਈ ਵੀ ਐ? ਅਜੇ ਮੈਂ ਨਾਵਲ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਬਾਹਰਲੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਮੇਰਾ ਨਾਵਲ ਲੜੀਵਾਰ ਛਾਪਣ ਲਈ 'ਬੁੱਕ' ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਲੋਕ ਨਾ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਬਾਹਰਲੇ ਪੇਪਰ ਮੇਰੇ ਨਾਵਲ ਲੜੀਵਾਰ ਛਾਪਣ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਡਾਲਰ ਨਾ ਦੇਣ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਬਲਿਸ਼ਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਮੇਰੀ ਆਹ ਹੀ ਜੰਗ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਲੋਕ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਦੇ, ਤਾਂ ਨਾ ਛਾਪੋ! ਤੇ ਜੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਬਣਦਾ ਤਣਦਾ ਹੱਕ ਦਿਓ! ਜੇ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਦੇ, ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਬਲਿਸ਼ਰਾਂ ਕੋਲ਼ ਕੋਠੀਆਂ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਕਿੱਥੋਂ ਆ ਗਈਆਂ? ਇਹ ਇਕ ਸੋਚਣ ਵਾਲ਼ੀ ਗੱਲ ਹੈ! ਇਹ ਨਹੀਂ ਬਈ ਮੇਰਾ ਲੰਗਰ ਪਾਣੀ ਹੀ ਨਾਵਲਾਂ ਤੋਂ ਚੱਲਦਾ ਹੈ, ਨਹੀਂ! ਪਰ ਲੇਖਕ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਮਿਹਨਤ ਹੈ। ਉਹ ਦਿਨ ਰਾਤ ਇਕ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖਦੈ, ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕਿਰਤ ਦਾ ਮਿਹਨਤਾਨਾ ਪਬਲਿਸ਼ਰ ਛਕੀ ਜਾਂਦੇ ਐ! ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਹੀ ਹੱਠ ਧਾਰਿਐ ਕਿ ਜੇ ਲੋਕ ਮੇਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਦੇ, ਨਾ ਛਾਪੋ! ਪਰ ਮੇਰੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰੁਪੈ ਲੈਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪਬਲਿਸ਼ਰ ਫੇਰ ਵੀ ਮੇਰਾ ਪਿੱਛਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ! ਇਹਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਪੜ੍ਹਦੇ ਐ? ਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਕਦੀਆਂ ਵੀ ਐ! ਇੱਥੇ ਦੀ ਤਾਂ ਗੱਲ ਛੱਡੋ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿਚ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ ਖ਼ੁਦ ਦੇਖੇ ਐ! ਹੈ ਨਾ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲ਼ੀ ਗੱਲ? ਹੁਣ ਇਕ ਸੰਸਥਾ ਮੇਰੇ ਤਿੰਨ ਨਾਵਲਾਂ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਵਾ ਰਹੀ ਐ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਇਹ ਨਾਵਲ ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ, ਤਵੀ ਤੋਂ ਤਲਵਾਰ ਤੱਕ ਅਤੇ ਬਾਰ੍ਹੀਂ ਕੋਹੀਂ ਬਲ਼ਦਾ ਦੀਵਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਪੜ੍ਹੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਗੋਰੇ ਜਾਂ ਹੋਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲ਼ੇ ਪਾਠਕ ਵੀ ਪੜ੍ਹਨਗੇ। ਜੇ ਮੇਰੇ ਪਾਠਕ ਨਾ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਨਾਵਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਪਾਗਲ ਸੀ ਬਈ ਉਹ ਦਸ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਬੱਜਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ? ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਤਾਂ ਹੈ?
24) ਪੁਲੀਸ ਦੀਆਂ ਜਿ਼ਆਦਤੀਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਲੋਕ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ?
-ਕੌਣ ਕਹੇ ਰਾਣੀ ਅੱਗਾ ਢਕ? ਕੌਣ ਕਹੇ ਆ ਬੈਲ ਮੁਝੇ ਮਾਰ?
25) ਲਿਖਣ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਖਾਸ ਮਾਹੌਲ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ?
-ਜਦੋਂ ਲਿਖਣਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਲਿਖਣ ਲਈ ਕੁਛ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਚਾਹੇ ਢੋਲ ਵੱਜੀ ਜਾਣ, ਅਖਾੜਾ ਲੱਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਚਾਹੇ ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ ਹੋਈ ਜਾਣ, ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਗੁਰੂ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਮਨ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਹੀ ਐਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਲਿਖਣ ਕਾਰਜ ਵਿਚ ਅੜਿੱਕਾ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀ।