Friday, December 11, 2009

ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੰਗਲ - ‘ਅੰਗ ਸੰਗ’ ਵਾਲੇ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਇਕ ਮੁਲਾਕਾਤ

....ਮੈਨੂੰ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆਮੈਨੂੰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ, ਵਰਡਜ਼ਵਰਥ, ਟੈਗੋਰ ਤੇ ਹੋਰ ਅਜਿਹੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹਨ-ਗੁੜ੍ਹਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ......ਸਾਰਤਰ, ਕਾਮੂ, ਕਾਫਕਾ, ਪਲੈਟੋ ਅਤੇ ਸੁਕਰਾਤ ਜਿਹੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਛਤਰੀ ਮੇਰੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਉੱਤੇ ਤਣ ਗਈ......ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲੰਘ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਪਰ ਮੇਰੀ ਰੂਹ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਹੁੰਚੇ ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਮੁੱਚ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਵੱਲ ਰੁਚਿਤ ਹੋ ਗਿਆਇਹੋ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੋਢੇ ਚੁੱਕੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਧਰਮ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਲਈ ਵੀ ਤਤਪਰ ਹੋ ਗਿਆ...: ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ

*****

ਮੁਲਾਕਾਤੀ ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੰਗਲ

ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਕਿਸੇ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਦਾ ਮੁਥਾਜ ਨਹੀਂਉਹ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਪੱਤਰਕਾਰ, ਕਾਲਮ ਨਵੀਸ ਤੇ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ਕਾਲਮ ਅੰਗ-ਸੰਗ ਲੱਗਭੱਗ ਡੇਢ ਦਹਾਕਾ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’ ’ਚ ਛਪਦਾ ਰਿਹਾਇਸ ਕਰਕੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਅੰਗ ਸੰਗਸਦਾ ਲਈ ਜੁੜ ਗਿਆਉਹ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅੰਗ-ਸੰਗ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇਉਹ ਆਪਣੀ ਕਲਮ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਕੋਨਿਆਂ ਵਿਚ ਦੀਵੇ ਜਗਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਦੇ ਅੰਬਰਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਵੱਡੀਆਂ ਲੀਕਾਂ ਵਾਹੁਣ ਦੀ ਚਾਹਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ਰੂਹ ਦੇ ਬੋਲਅਨੁਸਾਰ :-

ਉਹੀਓ ਜ਼ਾਲਮ, ਜ਼ੁਲਮ, ਤਸ਼ੱਦਦ

ਉਹੀਓ ਰੁੱਤ ਕਰਾਰੀ

ਕਾਲਾ ਸੂਰਜ, ਧੁੱਪ ਕਾਲੀ ਹੈ

ਹਰ ਪਾਸੇ ਅੰਧਕਾਰੀ

------

ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਜਿਹੜਾ ਅਸਮਾਨ ਸਿਰਜਿਆ ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸ ਨਾਲ ਸਿਰਜਿਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੇ ਮਿਲੇ ਮੌਲਿਕ ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਲਪਨਾ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਉਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਵੀਇਸ ਅਲਬੇਲੇ ਸ਼ਾਇਰ, ਪੱਤਰਕਾਰ ਤੇ ਕਾਲਮ ਨਵੀਸ ਨਾਲ ਹੋਈਆਂ ਕੁੱਝ ਗੱਲਾਂ ਅਸੀਂ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਿਥੋਂ ਤੱਕ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ? ਇਸ ਬਾਰੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਉ

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਮੈਂ ਮੈਟ੍ਰਿਕ 1962 ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਖਾਲਸਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਮਜਾਰੀ, ਜਿਲਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵਿਚੋਂ ਕੀਤੀਮੈਟ੍ਰਿਕ ਵਿਚੋਂ ਮੈਂ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਜਾਣਾ ਸੀ ਜੇ ਕਰ ਉਸ ਵਕਤ ਹਿਸਾਬ ਵਿਚੋਂ ਪਾਸ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਹਿਸਾਬ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸਾਂਮੇਰੇ ਹਿਸਾਬ ਵਿਚੋਂ 29 ਨੰਬਰ ਸਨ, ਜਦ ਕਿ ਪਾਸ ਹੋਣ ਲਈ 33 ਨੰਬਰਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜਰੂਰੀ ਸੀਮੇਰੇ ਹਿਸਾਬ ਦੇ ਮਾਸਟਰ ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਾਰੀ ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਡੰਡੇ ਨਾਲ ਹਿਸਾਬ ਸਿਖਾਏਗਾਸਿਆਲਾਂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਸਾਡੇ ਠੰਢੇ ਹੱਥਾਂ ਉੱਤੇ ਇੰਨੀ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸੋਟੀਆਂ ਮਾਰਦਾ ਕਿ ਹਿਸਾਬ ਸਾਥੋਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦਾ ਚਲਾ ਗਿਆਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਿਸਾਬ ਵਿਚੋਂ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਏਮੈਂ ਉਦੋਂ ਹੀ ਇਹ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਜੇ ਕਦੇ ਮੈਂ ਅਧਿਆਪਕ ਬਣਿਆ ਤਾਂ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗਾ

----

ਗੁਰਮੀਤ : ਡੰਡੇ ਦੀ ਮਾਰ ਤੋਂ ਡਰਦਿਆਂ ਤੁਸੀਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬੰਦ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸੋਚਿਆ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮੈਂ ਸਾਇੰਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਲੈ ਕੇ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ, ਪਰ ਉੱਥੇ ਵੀ ਹਿਸਾਬ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਕੀਤੇ-ਬੀਤਿਆਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਪੇਸ਼ ਨਾ ਜਾਣ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਮੈਂ ਆਰਟਸ ਦੇ ਸਬਜੈਕਟ ਲੈ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਮਾਹਲਪੁਰ ਤੋਂ 1969 ਵਿਚ ਬੀ.ਏ ਕੀਤੀਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਐਨ. ਸੀ. ਸੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤੇ ਕਮਾਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸਰੀਰ ਪੱਖੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਤੇ ਪਤਲਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮੈਨੂੰ ਕਾਲਜ ਦੇ 900 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਸੀਨੀਅਰ ਅੰਡਰ ਅਫ਼ਸਰ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਗੌਰਮਿੰਟ ਕਾਲਜ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਐਮ. ਏ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਦਾਖਲਾ ਨਾ ਮਿਲ ਸਕਿਆ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਕੀ ਸੋਚਿਆ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : 1969 ਵਿਚ ਮੈਂ ਲਾਇਲਪੁਰ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਜਲੰਧਰ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਐਮ. ਏ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਲਿਆਜਿੱਥੇ ਨਿਰੰਜਨ ਸਿੰਘ ਢੇਸੀ ਤੇ ਕੇਵਲ ਪਰਵਾਨਾ ਮੇਰੇ ਬਹੁਤ ਕਰੀਬੀ ਮਿੱਤਰ ਬਣ ਗਏ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਖੱਬੀ ਪੱਖੀ ਸੋਚ ਦੇ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨਮੈਂ ਮਾਹਲਪੁਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਇਆਂ ਕਾਮਰੇਡ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਹੜੀ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਉਤਰ ਸਕੀਪਰ ਇੱਥੇ ਵੀ (ਜਲੰਧਰ) ਮਾਹੌਲ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀਆਂ ਨੇ ਗਰਮਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਨਕਸਲੀ ਵੀ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਕੁੱਦ ਪਏ ਸਨਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਐਮ. ਏ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੇਰ ਇੱਥੋਂ ਮੈਂ 1973 ਵਿਚ ਰਿਲੀਜਨ ਦੀ ਐਮ. ਏ ਕਰਨ ਪਟਿਆਲੇ ਚਲਾ ਗਿਆ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਕਿੱਥੇ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਸੋਚ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ, ਅਜਿਹੀ ਆਪਾ-ਵਿਰੋਧੀ ਸੋਚ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਕਿਵੇਂ ਬਣੇ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਮੈਨੂੰ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆਮੈਨੂੰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ, ਵਰਡਜ਼ਵਰਥ, ਟੈਗੋਰ ਤੇ ਹੋਰ ਅਜਿਹੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹਨ-ਗੁੜ੍ਹਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਵੱਲ ਮੋੜਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾਸਾਰਤਰ, ਕਾਮੂ, ਕਾਫਕਾ, ਪਲੈਟੋ ਅਤੇ ਸੁਕਰਾਤ ਜਿਹੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਛਤਰੀ ਮੇਰੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਉੱਤੇ ਤਣ ਗਈਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਦੇ ਨਾਮਵਰ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਉਂਗਲ ਫੜ ਕੇ ਅਗਵਾਈ ਦਿੱਤੀਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲੰਘ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਪਰ ਮੇਰੀ ਰੂਹ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਹੁੰਚੇ ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਮੁੱਚ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਵੱਲ ਰੁਚਿਤ ਹੋ ਗਿਆਇਹੋ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੋਢੇ ਚੁੱਕੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਧਰਮ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਲਈ ਵੀ ਤਤਪਰ ਹੋ ਗਿਆ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਪੜ੍ਹਾਈ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਅਗਲੇ ਸਫਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਰਿਲੀਜਨ ਦੀ ਐਮ. ਏ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਸਾਰੀ ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਤਿਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਬਜ਼-ਬਾਗ਼ ਵਿਖਾਏਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੇਣ ਦੇ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਪਰ ਨਤੀਜਾ ਸਿਫ਼ਰ ਵਿਚ ਨਿਕਲਿਆਪਟਿਆਲੇ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆ ਪੜ੍ਹਾਈ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਉੱਥੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਰਣਜੀਤਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਅਰਸੇ ਲਈ ਸਬ-ਐਡੀਟਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾਅਕਸਰ ਮੇਰੀ ਜਲੰਧਰ ਦੀ ਫੇਰੀ ਲਗਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਮੇਰਾ ਮਿੱਤਰ ਜਨਕ ਰਾਜ ਸਿੰਘ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀਇਕ ਵਾਰ ਮੈਂ ਉਸ ਕੋਲ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸਾਂ ਤੇ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸੈਂਟਰਲ ਟਾਊਨ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਲੈ ਗਿਆਇਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਗਿਆਨੀ ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੀ ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਾਇਆ ਗਿਆਜਨਕ ਰਾਜ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਵਿਛੀਆਂ ਦਰੀਆਂ ਦੇ ਹੇਠੋਂ ਇਕ ਭੱਦਾ ਜਿਹਾ ਕਾਗਜ਼ ਚੁੱਕ ਕੇ ਗਿਆਨੀ ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਮੇਰੀ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾਜਿਸ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਸ. ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਰੱਖ ਲੈਣਾ ਜੀਮੈਂ ਕਦੇ ਕਾਗਜ਼ ਵੱਲ ਦੇਖਦਾ ਸਾਂ ਕਦੇ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਵੱਲਖ਼ੈਰ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੱਸੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਸਿਵਲ ਲਾਈਨਜ਼ ਲੁਧਿਆਣਾ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਪ੍ਰੋ: ਢੋਡੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆਜਿਹੜਾ ਤੁਰੰਤ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖੋ ਕਹਿ ਕੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਲੈ ਗਿਆਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਉਸੇ ਹੀ ਦਿਨ, ਉਸੇ ਹੀ ਘੜੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਪੱਤਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾਕ੍ਰਿਪਾ ਮੇਰੇ ਤੇ ਇਹ ਹੋਈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਕਾਲਜ ਕੈਂਪਸ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਮਰਾ ਵੀ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆਜਿਹੜਾ ਕਿ ਸਾਜ਼ੋ-ਸਾਮਾਨ ਨਾਲ ਸਜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀਇੱਥੇ ਦੱਸਣਾ ਕੁਥਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸਦਾ ਮੈਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਗਿਆਨੀ ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਡਾ: ਐਸ. ਪੀ. ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਨ ਜਿਹੜੇ ਇਸੇ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ, ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਵਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ ਬਣੇ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਅਧਿਆਪਨ ਦੇ ਕਿੱਤੇ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਕੌੜੇ-ਮਿੱਠੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਮੈਂ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਅਧਿਆਪਕ ਸਾਂ ਜਿਹੜਾ ਐਡਹਾਕ ਤੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤਨਖਾਹ ਲੈਂਦਾ ਸਾਂ ਜਾਣੀ ਕਿ ਅੱਧੀਮੈਂ ਅਤੇ ਐਸ. ਪੀ. ਸਿੰਘ ਇੰਨੇ ਨੇੜੇ ਹੋ ਗਏ ਇਕੱਠੇ ਹੀ ਕੈਨਟੀਨ ਵਿਚ ਚਾਹ ਪੀਣ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਆਏ ਗਏ ਹਰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਬਹਿਸ ਵਿਚ ਉਲਝਾ ਲੈਂਦੇਸੁ਼ਗਲ ਮੇਲਾ ਵੀ ਚੱਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਵੀ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀਇਕ ਵਾਰ ਡਾ: ਐਸ. ਪੀ. ਸਿੰਘ ਮੈਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਦੇਖਿਆ ਜਾਏ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਤੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਲੈਂਦੈਂ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਕੈਨਟੀਨ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਬੈਠਾ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਬਹਿਸ-ਮੁਬਾਹਸਾ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦੈਂਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਤੁਹਾਡੀ ਗੱਲ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਹੈ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਤਰਾਜ਼ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਨਖਾਹ ਪੂਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬੈਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹੋਉਹ ਮੇਰੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਾਣਦੇ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਲੰਧਰ ਅਜੀਤਦੇ ਦਫਤਰ ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਹਮਦਰਦ ਕਦੇ ਕਦੇ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਰਚਾਉਂਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉੱਥੇ ਹਾਜ਼ਰ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਕੋਈ ਰਚਨਾ ਪੜ੍ਹ ਦਿੰਦਾਇਕ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਕਾਲਜ ਦੀ ਕੈਨਟੀਨ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਸਾਂ ਕਿ ਐਸ. ਪੀ. ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਅਖਬਾਰ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਕ ਸ਼ਿਅਰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਸੁਣਾਇਆ ਅੱਗੋਂ ਮੈਂ ਕਹੀ ਜਾਵਾਂ ਕਿ ਬਹਿਰ ਗ਼ਲਤ ਹੈਉਨ੍ਹਾਂ ਮੇਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਜਵਾਬ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਗਜ਼ਲ ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਹਮਦਰਦ ਦੀ ਹੈਮੈਂ ਫੇਰ ਸ਼ਿਅਰ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਹਿਰ ਠੀਕ ਹੈ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਤੁਸੀਂ ਧਾਰਮਿਕ ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਦੇ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਚੱਲੇ ਖ਼ੂਨੀ ਦੌਰ ਦਾ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਹੋਇਆ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਕੋਈ ਵੀ ਧਰਮ ਨਫ਼ਰਤ ਨਹੀਂ ਸਿਖਾਉਂਦਾਪੱਖ-ਪਾਤ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਪੁਆੜੇ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਸਾਂਭੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੰਦੇ ਹੀ ਬਘਿਆੜ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੀ ਸਾਰੀ ਮਰਿਆਦਾ ਭੁੱਲ-ਭੁਲਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈਜਦੋਂ ਉਹ ਦਰਿੰਦੇ ਬਣਕੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਭਰਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਵਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨਤਕਰੀਬਨ ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ, ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ, ਕੁਰਾਨ, ਬਾਈਬਲ, ਧੰਮਪਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੜ੍ਹੇ ਹਨ, ਵਿਚਾਰੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਮਨੁੱਖ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਕਿਧਰੇ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈਫੇਰ ਵੀ ਧਰਮਾਂ ਵਾਲੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਹਨਜਿਹੜੇ ਮਾਨਵਤਾ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨਮੇਰਾ ਮਨ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਵਲੂੰਧਰਿਆ ਗਿਆ1965 ਤੇ 1971 ਦੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਨੇ ਵੀ ਮੇਰੇ ਮਨ ਨੂੰ ਵਲੂੰਧਰਿਆ ਅਤੇ 1978 ਤੇ 1984 ਨੇ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨੇਜ਼ੇ ਤੇ ਟੰਗੀ ਰੱਖਿਆਮੈਂ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਧਰਮਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਪੱਕ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਲ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਪੱਕ ਹੋਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਨੈਕਸਲਾਈਟ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਮੂਵਮੈਂਟ ਚੱਲੀਆਂ, ਦੋਵਾਂ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਸੀ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਦੋਵਾਂ ਹੀ ਲਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਗੱਲ ਸਾਂਝੀ ਸੀ, ਪਰ ਮਾੜੀ ਵੀ ਸੀ ਕ਼ਤਲ ਕਰਨ ਦੀਦੋਵੇਂ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਤੋਂ ਉਸ ਦੇ ਜਿਊਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਅਧਿਕਾਰ ਤੋਂ ਖੋਹ ਰਹੇ ਸਨਨਕਸਲੀ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬਰਾਬਰਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੁੱਟ-ਖਸੁੱਟ ਬੰਦ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹਨਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਵਿਚ ਭਾਈਵਾਲ ਬਣਨ ਦੇ ਇਛੁੱਕ ਹਨਪਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਵੱਡੀ ਤਿਆਰੀ ਤੋਂ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੇ ਕ਼ਤਲ ਕਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਖੇਡ ਵਿਗੜ ਗਈਸਿੱਖ ਲਹਿਰ ਦਾ ਮੰਤਵ ਮੋਟੇ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਹਿਣਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸੌਖਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਇਦ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿਰੇ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹ ਸਕਦਾਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਇਕ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਲੋਕ ਮਾਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਤਾਂ ਰੱਬ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਹੜੀ ਜਾਨਦਾਰ ਚੀਜ਼ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਣਾਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਅਧਿਆਪਨ ਦਾ ਕਿੱਤਾ ਕਰਦਿਆਂ ਤੁਸੀਂ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਆਏ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਗੱਲ ਏਦਾਂ ਹੋਈ ਕਿ ਆਰ. ਕੇ . ਆਰੀਆ ਕਾਲਜ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਚ ਮੈਂ ਸਾਲਾਨਾ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿਪਟੀ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਲੱਗ ਗਿਆਉੱਥੇ ਇਕ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਡਿਊਟੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਇਕ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਡੈਸਕ ਉੱਤੇ ਹੀ ਰੁਮਾਲ ਥੱਲੇ ਚਾਕੂ ਲੁਕੋਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆਮੈਂ ਉਸ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਪਰ ਉਸਨੇ ਮੇਰਾ ਕਹਿਣਾ ਨਾ ਮੰਨਿਆਂਮੈਂ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਕੋਲ ਸੁਨੇਹਾ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਵੱਟ ਕੇ ਚਮੇੜ ਮਾਰੀ ਅਤੇ ਪੇਪਰ ਖੋਹ ਕੇ ਕਮਰਿਉਂ ਬਾਹਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾਮੈਨੂੰ ਇਹ ਚੰਗਾ ਵੀ ਲੱਗਾ ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਮੇਰਾ ਮਨ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕਾਰਨ ਇਕ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆਪਰ ਉੱਥੋਂ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਇਹ ਗੱਲ ਜ਼ਰੂਰ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਪਿਆਰੇ ਕਿੱਤੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਾਂਗਾਮੈਨੂੰ ਅਧਿਆਪਨ ਦਾ ਕੰਮ ਛੱਡਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾਇੱਥੇ ਵੀ ਡਾ: ਐਸ. ਪੀ. ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਨਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਵਿਚ ਬਤੌਰ ਸਬ-ਐਡੀਟਰ ਦੀ ਪੋਸਟ ਦਿਵਾ ਦਿੱਤੀਮੇਰੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਈ ਗਈਮੈਂ ਛੇਤੀ ਹੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋ ਗਿਆ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਤੁਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਹਿਰਾਂ ਬਾਰੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਕੀ ਕੁੱਝ ਲਿਖਿਆ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਅਖ਼ਬਾਰ ਦਾ ਹਰ ਬੰਦਾ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਲਿਖਦਾ, ਹਰ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਲਿਖਦਾ ਅਤੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਲਿਖਦਾਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਇੱਥੇ ਦੱਸਣਾ ਬੜਾ ਹੀ ਦਿਲਚਸਪ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਮੈਂ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਅਖ਼ਬਾਰੀ ਸਾਥੀ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਵਿਚ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲੈਣ ਗਏਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਚਹੇਤੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰ ਸਨ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਛੇਤੀ ਸਮਾਂ ਮਿਲ ਗਿਆਅਕਾਲੀ ਆਗੂ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਿਨਹਾਸ ਸੰਤਾ ਦੇ ਮੰਜੇ ਸਾਹਮਣੇ ਭੁੰਜੇ ਹੀ ਬੈਠੇ ਸਨਸੰਤਾਂ ਨੇ ਸਾਡਾ ਮਨੋਰਥ ਜਾਨਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੂੰ ਦਾਹੜੀ ਮੁੰਨੀ ਹੋਈ ਹੈਜਿਸ ਦਾ ਸਿੱਧੂ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਹੀ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜੀ ਰੱਖ ਲਵਾਂਗੇਫਿਰ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਮੇਰੇ ਤੇ ਮਿਹਰਬਾਨ ਹੋਈ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਤੂੰ ਤੁੰਨੀ ਹੋਈ ਹੈਮੈਂ ਤੁਰੰਤ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮਿਨਹਾਸ ਦੀ ਵੀ ਤੁੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਦਾਹੜੀ ਖੁਲ੍ਹਵਾ ਦਿਉ ਮੈਂ ਵੀ ਖੋਲ੍ਹ ਦੇਵਾਂਗਾਉੱਥੇ ਤਣੀਆਂ ਹੋਈਆ ਅਸਾਲਟਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਥੱਲੇ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਈ ਗਈਬੜੇ ਤਿੱਖੇ ਸਵਾਲ ਸਨ ਤੇ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਵੀ ਪੂਰੀ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਦਿੱਤੇਪਰ ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਤਿੱਖੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੀ ਹੋੜ ਕਾਰਨ ਉਸ ਇੰਟਰਵਿਊ ਨੂੰ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕੀ

-----

ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਭਾਗ ਹੇਠਲੀ ਪੋਸਟ ਚ ਦੇਖੋ ਜੀ।


ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੰਗਲ - ‘ਅੰਗ ਸੰਗ’ ਵਾਲੇ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਨਾਲ਼ ਇਕ ਮੁਲਾਕਾਤ - ਭਾਗ ਦੂਜਾ

ਮੁਲਾਕਾਤੀ ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੰਗਲ

ਭਾਗ ਦੂਜਾ

ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਗ ਉਪਰਲੀ ਪੋਸਟ ਚ ਦੇਖੋ ਜੀ।

******

ਗੁਰਮੀਤ : ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪੇਸ਼ ਆਈਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਤਾਂ ਕੰਮ ਠੀਕ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ, ਬੜਾ ਹੀ ਰੌਚਕ ਕਿੱਤਾ ਹੈ ਪੱਤਰਕਾਰੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹਰ ਕੋਈ ਸੂਚਨਾ ਦੇ ਤਾਜ਼ਾ ਤੇ ਵਚਿੱਤਰ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈਸੰਨ1990 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਅਤਿਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਬੋਲ-ਬਾਲਾ ਹੋ ਗਿਆਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਧਮਕਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾਉਸ ਸਮੇਂ ਅਖਬਾਰ ਵਿਚਲੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਈਰਖਾ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਵੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦਾ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਥੋੜਾ-ਬਹੁਤ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਇਆਮੈਨੂੰ ਧਮਕੀਆਂ ਵੀ ਮਿਲੀਆਂ ਤੇ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਡਰਾਵੇ ਵੀਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ, ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਕਾਸ਼ਤੀਵਾਲ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਦੇ ਧਮਕੀ ਭਰੇ ਡਰਾਵਿਆਂ ਨੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰੀ ਰੱਖਿਆਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਭੇਜੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਹੀ ਘਰ ਵਿਚ ਦਲੀਲ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਅਖਬਾਰ ਵਿਚ ਮੈਂ ਤਾਂ ਮਾਮੂਲੀ ਜਿਹਾ ਕਰਿੰਦਾ ਹਾਂ ਜਿਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇਕ ਵੱਡਾ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਅਦਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈਸੋ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਵਰਗਿਆਂ ਨੂੰ ਧਮਕਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਹ ਕੰਮ ਕਰੋ ਜਿਹੜਾ ਸਹੀ ਹੋਵੇ ਤੇ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਰਹਿਮ ਦੇ ਪਾਤਰ ਬਣਕੇ ਨਾ ਰਹਿ ਜਾਣਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁੱਝ ਇਕ ਨੇ ਗੱਲ ਸਮਝੀ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਪਿੱਛਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਕੀ ਸਰਕਾਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਦਬਾਉ ਰਿਹਾ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਕਿਉਂਕਿ ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਚੀਫ਼ ਸਬ-ਐਡੀਟਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸਾਂ ਜਿਸ ਕੋਲ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਦੀ ਨੀਤੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਸੰਤੁਲਨ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆਨਾ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਨਾ ਹੀ ਧਮਕੀਆਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਮੰਨਿਆ ਸਗੋਂ ਉਹ ਕੁੱਝ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਜੋ ਲੋਕ ਹਿਤ ਵਿਚ ਸੀ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਤੁਸੀਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਰਾਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਭੱਠਲ ਦੇ ਮੀਡੀਆ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣੇਕੀ ਇਹ ਆਪਾ-ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਜ ਨਹੀਂ ਸੀ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਇਹ ਗੱਲ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਦੂਰੀ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਖਿੱਚਿਆਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਵਿਚ ਦੋਗਲਾਪਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸਲੋਂ ਹੀ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾਮੈਂ ਚੈਨਲ ਨੰਬਰ 1 ਤੋਂ ਐਡੀਟਰ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਕੇ ਆਇਆ ਸਾਂ ਤੇ ਕੁੱਝ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ ਸਬਜ਼ਬਾਗ਼ ਵਿਖਾਏ ਜਿਹੜੇ ਰਾਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਭੱਠਲ ਦੇ ਘਰ ਲੈ ਗਏਉੱਥੇ ਕਈ ਮੋਹਤਬਰ ਸੱਜਣਾਂ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿਚ ਤਨਖਾਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਰਤਾਂ ਤੈਅ ਹੋਈਆਂਮੈਂ ਉੱਥੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾਪਰ ਉਹ ਸ਼ਰਤਾਂ ਅਤੇ ਤਨਖਾਹ ਸਿਫ਼ਰ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਗਈਆਂਜਿਸ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਉਹ ਛੱਡ ਕੇ ਆ ਗਿਆਮੈਨੂੰ ਤਲਖ਼ ਤਜਰਬਾ ਇਹ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਸਬਕ ਇਹ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਵੱਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਪਿੱਠ ਕਰਕੇ ਤੁਰੋਦੂਜਾ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਤੁਰਿਆ ਸਾਂ ਮੈਨੂੰ ਹਾਰ ਦਾ ਮੂੰਹ ਦੇਖਣਾ ਹੀ ਪੈਣਾ ਸੀ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਤੁਸੀਂ ਚੈਨਲ ਨੰਬਰ 1 ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਇਸ ਵਿਚ ਜਾਣ ਦਾ ਕਿਵੇਂ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਮੈਂ 31 ਦਸੰਬਰ 2006 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਵਿਚੋਂ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋਇਆਅਤੇ 3 ਜਨਵਰੀ 2007 ਨੂੰ ਚੈਨਲ ਨੰ: 1 ਵਿਚ ਸੰਪਾਦਕ ਬਣ ਗਿਆਲੁਧਿਆਣੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਠੰਢ ਬੜੀ ਸੀ, ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਸਵੇਰੇ 7 ਵਜੇ ਤੋਂ ਰਾਤ ਦੇ ਸਾਢੇ ਗਿਆਰਾਂ ਵਜੇ ਤੱਕ ਸਕਰਿਪਟਾਂ ਲਿਖਾਉਣੀਆਂ, ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਕਰਾਉਣੀ ਅਤੇ ਫੇਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਖਬਰਾਂ ਦਾ ਸੰਪਾਦਨ ਕਰਾਉਣਾ ਕਠਿਨ ਕੰਮ ਸੀਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਏਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਮੇਰੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਵੀ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀਦੂਜਾ ਚੈਨਲ ਨੰ: 1 ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਕੰਮ ਕਾਜ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸੀ ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਸਿਆਣੇ ਸਨ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਚੈਨਲ ਚਲਾਇਆ? ਪਰ ਮੈਂ ਬਿਨਾ ਤਨਖਾਹ ਲਏ ਹੀ 31 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਆ ਗਿਆ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹਾ ਚਿਰ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਫੇਰ ਇਹ ਵੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸੀ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਉੱਥੇ ਮੈਂ ਡਾ: ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੁਆਰ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਗਿਆ ਸਾਂਇਹ ਮੇਰੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗ਼ਲਤੀ ਸੀਉੱਥੇ ਵੀ ਮੇਰਾ 15 ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਦਿਲ ਉਚਾਟ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਛੱਡਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆਫੇਰ ਵੀ ਮੈਂ ਉੱਥੇ ਦੇ ਸਬ-ਐਡੀਟਰਾਂ ਨੂੰ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਬਾਰੇ ਕਾਫੀ ਕੁੱਝ ਸਿਖਾਇਆ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਲੇ-ਆਊਟ (ਦਿੱਖ-ਪੱਖ) ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾਇਹ ਕੰਮ ਵੀ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾਇਆਉੱਥੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਮੇਰਾ ਤਜਰਬਾ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾਜਿਸ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਇਸ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਇਕ ਅਧਿਆਪਕ, ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਲੇਖਕ ਵੀ ਹੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਚੇਟਕ ਕਦੋਂ ਤੋਂ ਲੱਗੀ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਮੈਂ ਦਸਵੀਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸਾਂ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇਕ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ ਉਹ ਗੱਡੇ ਵਾਲੇਉਦੋਂ ਲਾਰੀਆਂ, ਟਰੱਕ ਤੇ ਕਾਰਾਂ ਚੱਲੀਆਂ ਸਨ ਜੋ ਗੱਡੇ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਨਾਲ ਚੱਲਦੀਆਂ ਸਨਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਮਸ਼ੀਨੀ ਯੁੱਗ ਬਾਰੇ ਮੇਰੀ ਜਾਗ ਸੀਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਕਾਫੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਪਰ ਮੰਚ ਤੇ ਸੁਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਕਿਧਰੇ ਛਪਵਾਈਆਂ ਨਹੀਂਐਮ.ਏ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਕੁੱਝ ਪਰਚਿਆਂ ਵਿਚ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਛਪੀਆਂ ਵੀਮੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਇਕ ਕਵਿਤਾ ਅਜੇ ਵੀ ਯਾਦ ਹੈ ਉੱਚਾ ਪੁਲ਼ਇਹ ਲੁਧਿਆਣੇ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਕੋਲ ਲੰਘਦੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਪੁਲ਼ ਬਾਰੇ ਸੀਇਸ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਬੜੀ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲੀਕਾਫੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਆ ਕੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮਿਆਂ ਤੇ ਲਿਖੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਛਪਾਈ ਰੂਹ ਦੇ ਬੋਲਜਿਸ ਨੂੰ ਜਸਪਾਲ ਭੱਟੀ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਲੱਬ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਤੁਸੀਂ ਹੋਰ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਵਕਤ ਦੇ ਸਫ਼ੇ ਤੇਅਤੇ ਮੇਰੀ ਦਿਹਲੀ ਅੱਗੇ ਦਗਦਾ ਸੂਰਜਵਾਰਤਕ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਹਨਸੰਪਾਦਤ ਕੀਤੀ ਪੁਸਤਕ ਮੇਰੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਮੇਰਾ ਸਫ਼ਰ’, ਇੰਜਨੀਅਰ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਡੇਰਾ ਬਸੀ ਦੀ ਸਵੈ ਜੀਵਨੀ ਹੈਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੈਂ ਕੁਝ ਪੁਸਤਕਾਂ ਅਨੁਵਾਦ ਵੀ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਅਜ ਕਲ ਵੀ ਉਰਦੂ ਕੀ ਨਈ ਕਹਾਨੀਆਂਅਨੁਵਾਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾਹਿਤਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਮੇਰਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਹੈਜਿਹੜਾ ਆਪਣੇ ਕਾਲਜ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਸੋਚ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ ਸੀਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖਵਾਦ ਅਤੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਦੇ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਗਹਿਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ/ਬਹਿਸਾਂ ਕੀਤੀਆਂਉਹ ਉਦੋਂ ਵੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੁਚੇਤ ਤੇ ਜਾਗਦਾ ਸੀਸ਼ਾਇਦ ਮੇਰਾ ਯੋਗਦਾਨ ਇਹ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਘਰ ਵਿਚ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਰਸਾਲੇ ਲਿਆਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸਾਂ ਜਿਹੜੇ ਉਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹ ਲੈਂਦਾ ਸੀਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਸ ਦੇ ਲਿਖਣ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਯੋਗਦਾਨ ਨਹੀਂ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਕਿਤਾਬ ਛਪੀ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਮੇਰੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਹੀ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਛਪੇ ਅਤੇ ਅਣਛਪੇ ਲੇਖਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦਛਪਵਾਈ ਹੈਜੋ ਤਰਲੋਚਨ ਪਬਲਿਸ਼ਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੇ ਛਾਪੀ ਹੈਇਸ ਵਿਚ ਬੜੇ ਹੀ ਸੂਝ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਗਹਿਰੇ ਲੇਖ ਹਨਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਸਲਿਆਂ ਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੇਣ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਤੁਸੀਂ ਰਾਈਟਰਜ਼ ਕਲੱਬ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ (ਰਜਿ:) ਦੇ ਵੀ ਸੰਸਥਾਪਕ ਹੋਇਸ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਇਹ ਗੱਲ 2003 ਦੀ ਹੈਸ: ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਉੱਤਮ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਉਦੋਂ ਖ਼ਾਲੀ ਪਈ ਸੀਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ (ਉੱਤਮ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਵਾਲੇ), ਮੈਂ ਅਤੇ ਦੇਵ ਭਾਰਦਵਾਜ ਨੇ ਇਸ ਖਾਲੀ ਪਏ ਵੱਡੇ ਹਾਲ ਵਿਚ ਸਾਹਿਤਕ ਸਮਾਗਮ ਕਰਵਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉੱਤਮ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸ. ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹ-ਪਾਣੀ ਆਦਿ ਮੁਫ਼ਤ ਵਰਤਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਲ 2003 ਵਿਚ ਰਾਈਟਰਜ਼ ਕਲੱਬ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ (ਰਜਿ:) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈਇਸ ਵਿਚ ਹੁਣ ਤੱਕ 250 ਦੇ ਕਰੀਬ ਮਿਆਰੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸਮਾਗਮ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ/ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਵਿਚ ਮਿਆਰੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਚਲਦੇ ਰਹਿਣਗੇ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਹੁਣ ਤੱਕ ਮਿਲੇ ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਮੈਨੂੰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਛੋਟੇ-ਵੱਡੇ ਬਹੁਤ ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ ਮਿਲੇ ਹਨਕੋਈ 15-18 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਡਾਂ: ਸਤੀਸ਼ ਵਰਮਾ ਨੇ ਮੇਰੇ ਕਾਲਮ ਅੰਗ-ਸੰਗ ਨੂੰ ਇਕ ਕਾਲਮ ਦਾ ਸਨਮਾਨਕਹਿ ਕੇ ਸਨਮਾਨਿਆ ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਮੇਰੇ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਸੋਮਾ ਬਣਿਆਬਾਕੀਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਛੱਡਦੇ ਹੋਏ ਮੈਨੂੰ ਸਾਲ 2003 ਵਿਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਇੱਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਮਿਲੀ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਬਤੌਰ ਸ਼ਾਇਰ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਅੰਤ੍ਰੀਵ ਡੂੰਘਾਈਆਂ ਵਿਚ ਛੁਪੇ ਦਰਦ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਅਸਲ ਵਿਚ ਭਾਵੇਂ ਸਮਾਜਿਕ ਹੋਵੇ ਭਾਵੇਂ ਰੂਹਾਨੀ, ਪਿਆਰ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਹਰ ਇਕ ਦੇ ਦਿਲ ਅੰਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈਮੈਂ ਆਪਣੇ ਜਮਾਤੀ ਮੁੰਡਿਆਂ ਕਰਮਜੀਤ , ਹਰਭਜਨ ਕਾਹਲੋਂ, ਮਨਜੀਤ, ਕੁਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰਨਾ ਨਾਲ ਏਨੀ ਦੋਸਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰੇ ਪਿਆਰ ਦਾ ਅਧਾਰ ਬਣੇਪਰ ਜਿਹੜੀ ਤੁਸੀਂ ਗੱਲ ਪੁੱਛਣੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਉਹ ਇਹ ਕਿ ਇਕ ਕੁੜੀ ਜਿਹੜੀ ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰ ਦੀ ਮਹਿਬੂਬਾ ਸੀ ਤੇ ਡਾਕਟਰੀ ਕਰਦੀ ਸੀ ਉਹ ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਹੋ ਗਈਪਰ ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀਨੀਅਰ ਸਾਂਭਾਵੇਂ ਮੈਂ ਮੁਹੱਬਤ ਦੇ ਰੰਗੀਨ ਪਲ ਉਸ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਸਾਲ ਹੰਢਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੱਲ ਮੋੜਦਾ ਰਿਹਾਆਖਰ ਮੈਂ ਇਹ ਰਾਹ ਹੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਿਹੜਾ ਫੇਰ ਦਰਦ ਦਾ ਦਰਿਆ ਬਣਕੇ ਵਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਮੈਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਲੱਭੇ ਜੋ ਸ਼ਾਇਰੀ ਬਣ ਗਏ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਬਾਰੇ ਵੀ ਕੁੱਝ ਦੱਸੋ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਕੰਵਲਜੀਤ ਕੌਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਰਹੀ ਹੈਜਿਸ ਕਰਕੇ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਮੱਦਦ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਰਹੀ ਤੇ ਹੁੰਗਾਰਾ ਵੀਤਿੰਨ ਬੇਟੀਆਂ ਹਨ ਲਵਲੀਨ, ਜਸਕੀਰਤ ਤੇ ਰਮਣੀਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਦਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਕੋਈ ਲਗਾਅ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਹਿੰਦੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ

-----

ਗੁਰਮੀਤ : ਆਪਣੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੋਗੇ?

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ : ਅੰਗ-ਸੰਗਕਾਲਮ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਵਿਚ 1986 ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ 2006 ਤੱਕ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾਪਰ ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਵਾਸੀ, ਹਮਦਰਦ, ਚੇਤਨਾ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿਚ ਵੀ ਛਪਦਾ ਰਿਹਾਹੁਣ ਵੀ, ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ, ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ, ਲਿਖਾਰੀ (ਇੰਗਲੈਂਡ), ਪੰਜਾਬੀ ਆਰਸੀ (ਕੈਨੇਡਾ), ਮੀਡੀਆ ਪੰਜਾਬ (ਜਰਮਨੀ) ਆਦਿ ਵਿਚ ਛਪ ਰਿਹਾ ਹੈਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਏਨੇ ਲੰਮੇ ਅਰਸੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਕੋਈ ਕਾਲਮ ਇਕੋ ਨਾਂ ਨਾਲ ਛਪਦਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਤੇ ਮਾਣ ਹੈਨਾਲ ਹੀ ਮੈ ਆਪਣੇ ਜਾਗਦੇ, ਸੁਚੇਤ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹੁੰਗਾਰਾ ਭਰਨ ਵਾਲੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਬਲਿਹਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਕੌੜਾ ਕੁਸੈਲ਼ਾ ਵੀ ਸੁਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਹੋਰ ਵੀ ਚੰਗਾ ਲਿਖਦਾ ਰਿਹਾ

(ਕਲਾਕਾਰਦੇ ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ)

ਸਮਾਪਤ