Saturday, May 8, 2010

ਸੁਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਜਿੰਦਰ ਨਾਲ਼ – ਇਕ ਮੁਲਾਕਾਤ – ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ

“...ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਗ਼ਰੀਬੀ ਦੇਖੀ ਹੈ ਤੇ ਮੇਰਾ ਬਚਪਨ ਤੇ ਜੁਆਨੀ ਥੁੜਾਂ ’ਚੋਂ ਹੀ ਲੰਘੀ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਕਦੇ ਖਿਡੌਣਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਖੰਡ ਦੀ ਚਾਹ ਪੀ ਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖੀ ਸੀ। ਬੀਬੀ ਜੀ ਸਾਲ ਭਰ ਲਈ ਇਕੱਠਾ ਹੀ ਗੁੜ ਲੈ ਕੇ ਰੱਖ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਬਰਸਾਤਾਂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ’ਚ ਗੁੜ ’ਚ ਸੁੰਡੀਆਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਇਸੇ ਗੁੜ ਦੀ ਚਾਹ ਬਣਾਉਂਦੇ ਤੇ ਗਿਲਾਸਾਂ ਵਿਚ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੁੰਨੀ ਦੇ ਲੜ ਨਾਲ ਪੁੰਨ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਘਰ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਦਰੀਆਂ ਬੁਣਦੇ ਸਨ। ਚੁੰਨੀਆਂ ’ਤੇ ਕਢਾਈ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਰ੍ਹੋਂ ਝਾੜਦੇ ਸਨ। ਕਪਾਹ ਚੁਗਦੇ ਸਨ। ਜੋ ਕੰਮ ਉਹ ਕਰਦੇ ਸਨ ਉਹ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਸਾਲ ਭਰ ਦੀ ਤੂੜੀ ਇਕੱਠੀ ਮੁੱਲ ਲੈਂਦੇ ਤੇ ਚਾਰੇ ਜਣੇ ਰਲ਼ ਕੇ ਢੋਂਦੇ..”
ਮੁਲਾਕਾਤੀ : ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਿਰਾਲਾ

ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ

ਨਿਰਾਲਾ - ਇਕ ਜਲੰਧਰੀਏ ਆਲੋਚਕ ਨੇ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪਰਚੇ ਵਿਚ ਛਪਦੇ ਲੇਖਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਪਾ ਲੈਂਦੇ ਹੋ...?

ਜਿੰਦਰ - ਜੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਮੂਰਤੀ ਜੀ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ-‘‘ਅਸੀਂ ਮਾਨਵ ਮਾਤਰ ਜਿੱਦਾਂ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸੀ, ਉੱਦਾਂ ਦੇ ਹੀ ਹੁਣ ਹਾਂ, ਬੇਹੱਦ ਲੋਭੀ, ਈਰਖਾਲੂ, ਹਮਲਾਵਰ, ਹਿੰਸਕ, ਸੜੀਅਲ, ਚਿੰਤਾਗ੍ਰਸਤ ਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ-ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਤੇ ਪਿਆਰ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਹੀ ਨਸੀਬ ਹੁੰਦੇ ਹਨਅਸੀਂ ਨਫ਼ਰਤ, ਡਰ, ਭਲਮਾਣਸੀ ਦੇ ਅਜੀਬ ਜਿਹੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹਾਂਅਸੀ ਹਿੰਸਾ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੋਵੇਂ ਹਾਂਸੰਸਾਰੀ ਤਰੱਕੀ ਤਾਂ ਗੱਡੇ ਤੋਂ ਜੈੱਟ ਜਹਾਜ਼ ਤੱਕ ਕਰ ਲਈ ਹੈ ਪਰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਨਸਾਨ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ’’

...........

ਇਹ ਆਲੋਚਕ ਮੇਰੇ ਛੋਟੇ ਭਾਈ ਸਮਾਨ ਹੈਉਹਨੂੰ ਪੂਰੀਆਂ ਖੁੱਲ੍ਹਾਂ ਹਨ ਕਿ ਜੋ ਮਨ ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਬੋਲੀ ਜਾਵੇ.......ਕਿਹਾ ਸੀਹੁਣ ਉਹ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਡੀਗਰੇਡ, ਦਬਾਅ ਜਾਂ ਤੱਬਾ ਲਾਉਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਬਦਨਾਮ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈਉਸ ਆਲੋਚਕ ਦੀ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਸੋਚ ਸੀਸ਼ਬਦ’ ’ਚ ਅਕਸਰ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਲੇਖ ਛਾਪਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂਬਹੁਤੇ ਲੇਖ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ, ਡਾਕਟਰਾਂ ਜਾਂ ਆਲੋਚਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਫੰਕਸ਼ਨ ਚ ਪੜ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨਮੈਂ ਉਹ ਲੇਖ ਮੰਗਵਾ ਕੇ ਜਾਂ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਭੇਜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਨੂੰ ਛਾਪਦਾ ਹਾਂਮੈਨੂੰ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਆਲੋਚਕ ਨੇ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਖ਼ੁਦ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਸੀਮੈਂ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਕਰਨਾ ਸ? ਮੈਨੂੰ ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਤੁਸੀਂ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨਾਲ ਹੀ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀਸ਼ਬਦਨਾਲ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਜੁੜਿਆ ਸੀਹਾਂ, ਐਨਾ ਜ਼ਰੂਰ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸ਼ਬਦਨਵਾਂ-ਨਵਾਂ ਨਿਕਲਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਲੋਚਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਵਜ੍ਹਾ ਹੀ ਇਗਨੋਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈਇਕ ਵਾਰ ਸਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂਰ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਜੰਮੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚ ਗਲਪ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਪੇਪਰ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਪੇਪਰ ਭੇਜ ਦੇਣਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਦੋ ਕੁ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਜਲੰਧਰ ਆਉਣਗੇ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪੇਪਰ ਦੇ ਜਾਣਗੇਉਹ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਣ ਮੇਰੇ ਦਫ਼ਤਰ ਆਏ ਸਨਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਪੈਂਦੇ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਹੋਟਲ’ ’ਚ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਬੈਠਿਆਂ ਹੀ ਪੇਪਰ ਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਕੁ ਤਬਦੀਲੀ ਕੀਤੀ ਸੀਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਦੀ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਆ ਕਰਨਦੂਜੀ ਗੱਲ : ਜਦੋਂ ਸ਼ਬਦਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਕਈ ਅੰਕਾਂ ਚ ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਸੰਪਾਦਕੀ ਮੰਡਲ ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨਹੀਂ ਸੀਅਦਾਰਾ ਸ਼ਬਦਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਾਲਿਸੀ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਬਦ’ ’ਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਲੇਖ ਛਾਪਣੇ ਹਨਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਸਿਰਜਣਾਦੀ ਮਨੌਪਲੀ ਸੀਮੇਰੀ ਬੈਠਣੀ-ਉੱਠਣੀ ਤੀਜੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਰਹੀ ਹੈਇਹ ਪੀੜ੍ਹੀ ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਤੰਗ ਸੀਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ ਕੁਝ ਕੁ ਗਿਣਵੇਂ-ਚੁਣਵੇਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ ਦੀ ਹੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈਉਦੋਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਬਾਰੇ ਲੇਖ ਵੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਛਪਦੇ ਸਨਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਤੋਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੇਪਰ ਛਾਪੇ ਸਨਜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੇਪਰਾਂ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਆਲੋਚਕ ਨੇ ਮੇਰਾ ਵੀ ਨਾਂ ਲੈ ਲਿਆ ਤਾਂ ਕੀ ਕਹਿਰ ਆ ਗਿਆਕੀ ਮੈਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀਹਾਂ, ਤੁਹਾਡੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸ ਦਿਆਂ ਕਿ ਇਸੇ ਆਲੋਚਕ ਨੇ 1997 ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮੈਨੂੰ 1997 ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਚਰਚਿਤ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਸੀਇਹ ਤਾਂ ਉਹ ਗੱਲ ਹੋ ਗਈ....ਟੁੱਟ ਗਈ ਯਾਰੀ ਤੋਂ ਜੱਟ ਗਾਲ੍ਹ ਬਿਨਾਂ ਨਾ ਬੋਲੇਕੁਝ ਹੱਕ ਸੰਪਾਦਕ ਦੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨਇਕ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਆਲੋਚਕ ਨੇ ਸਿਰਜਣਾਲਈ ਮੇਰੀ ਕਹਾਣੀ ਕ਼ਤਲ’ ’ਤੇ ਪੇਪਰ ਲਿਖ ਕੇ ਭੇਜਿਆ ਸੀਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੁਝਾਉ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇਸੇ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਪੇਪਰ ਲਿਖੇਉਸ ਆਲੋਚਕ ਨੇ ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨ ਲਈ ਸੀਫੇਰ ਪੇਪਰ ਛਾਪ ਦਿੱਤਾ ਸੀ

................

ਇਸ ਆਲੋਚਕ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਪਿੱਛੇ ਇਕ ਹੋਰ ਧੜਾ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀਮੇਰੇ ਅਤੀ ਨੇੜਲੇ ਲੇਖਕਾਂ ਸਮੇਤਮੈਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਧਮਕੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨਇਕ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਹੀ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਲਈ ਕੋਈ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ ਭੇਜਣੀਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਸ਼ਬਦਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਸਾਲ ਚੱਲਿਆ ਸੀਹੁਣ ਸ਼ਾਂਤ ਹੈਸ਼ਬਦ’ ’ਚ ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਧਨਵੰਤ ਕੌਰ, ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀ, ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ, ਜਸਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਬਿੰਦਰਾ, ਬਲਦੇਵ ਧਾਲੀਵਾਲ, ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਰੰਧਾਵਾ, ਸੁਖਪਾਲ ਥਿੰਦ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਲੋਚਕਾਂ ਦੇ ਲੇਖ ਛਪਦੇ ਰਹੇ ਹਨ

..............

ਇਹ ਆਲੋਚਕ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਮੇਰਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਉਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚ ਅਪਲਾਈ ਕੀਤਾ ਸੀਮੈਨੂੰ ਬੜੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ਚਲੋ, ਜੇ ਉਸਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਸਿਆਣਿਆਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਚ ਰਹੇਗਾਉਸ ਚ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਆਵੇਗੀਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕੁਲੀਗ ਵਾਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈਉਹ ਜਲੰਧਰ ਵਾਲੇ ਦਫ਼ਤਰ ਚ ਕਲਰਕ ਲੱਗਾ ਸੀਬਹੁਤ ਸਿਆਣਾ ਸੀਫ਼ੌਜੀ ਸੀਉਸਨੂੰ ਸਪੇਅਰ ਪਾਰਟਸ ਦਾ ਬਹੁਤ ਗਿਆਨ ਸੀ ਪਰ ਉਸਦੀ ਇਕੋ-ਇਕ ਆਦਤ ਮਾੜੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਗੱਲ ਚ ਆਪਣੀ ਲੱਤ ਅੜਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀਉਸਨੇ ਪੌਜ਼ੇਟਿਵ ਗੱਲ ਨੂੰ ਨੈਗਟਿਵ ਚ ਲੈ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀਨੈਗਟਿਵ ਨੂੰ ਪੌਜ਼ੇਟਿਵ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਮੰਨਾਏ ਬਿਨਾਂ ਉਸਨੂੰ ਚੈਨ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਸੀਐਵੇਂ ਵਾਧੂ ਦੀ ਗੱਲ ਵਧਾਉਣ ਨਾਲੋਂ ਕਈ ਜਣੇ ਉਸਦੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ ਸਨ

............

ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਇਹ ਗੱਲ ਮੰਨੀ ਹੈ ਤੇ ਹੁਣ ਵੀ ਮੰਨ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਆਲੋਚਕ ਸਿਆਣਾ ਹੈਉਸ ਕੋਲ਼ ਗਿਆਨ ਤੇ ਚਿੰਤਨ ਹੈਪਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਉਸਨੂੰ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੇਖਕ ਦਿਸਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈਫੇਰ ਉਸ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਇਕ-ਪੱਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈਗੁਰਬਚਨ ਭੁੱਲਰ ਹੋਰਾਂ ਇਕ ਵਾਰ ਮੈਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਇੱਕੋ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹਾਂਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨਸਾਨੂੰ ਅਡਜਸਮੈਂਟ ਲਈ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ

................

ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈਇਸ ਆਲੋਚਕ ਨੇ ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾਵਲੋਂ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਕਹਾਣੀ ਸਰਵੇਖਣ ਲਈ ਕਿਤਾਬ ਸੰਪਾਦਤ ਕਰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈਇਕ ਵਾਰ ਜੱਸ ਮੰਡ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਆ ਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਭੇਜਾਂਮੈਨੂੰ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਕਿ ਸੰਪਾਦਕ ਕੋਈ ਹੈ ਤੇ ਟੈਲੀਫੋਨ ਕੋਈ ਹੋਰ ਹੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈਬੜੀ ਅਜੀਬ ਗੱਲ ਹੈਜੱਸ ਮੰਡ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਸਰਵੇਖਣ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਜੁੜਿਆ ਹੈਮੈਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਹੋ ਜਿਹੀ ਜੱਸ ਦੀ ਮਾਂ ਹੈ, ਉਹੋ ਜਿਹੀ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਹੈਹੁਣ ਫਿਰ ਕਿਤਾਬ ਛਪਣੀ ਹੈਇਸ ਵਾਰ ਬਲਬੀਰ ਪਰਵਾਨੇ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਆਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ, ‘‘ਮੈਂ ਕਿਹੜਾ ਉਸ ਦਾ ਜੇਠ ਲਗਦਾਂ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਮੈਥੋਂ ਅਪਰੂਵਲ ਲੈਂਦਿਆਂ ਵੀ ਝਿਜਕਦਾ ਹੈ’’ ਅਸੀਂ ਕਾਹਦੇ ਲੇਖਕ ਹਾਂ ਜੇ ਸਾਡੇ ਮਨ ਚ ਏਨੀ ਨਫ਼ਰਤ ਭਰੀ ਹੋਈ ਹੈਜਦੋਂ ਨਫ਼ਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਚ ਸੰਤੁਲਨ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ

................

ਇਕ ਗੱਲ ਹੋਰਹੁਣ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰੀ ਉਮਰ ਛਪੰਜਾ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਪਿੱਛੇ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਰਹਿ ਗਈਕਾਹਦਾ ਵਿਰੋਧਕਾਹਦਾ ਦਵੇਸ਼ਉਹ ਆਲੋਚਕ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀ ਵਰਗਾ ਮੁਕਾਮ ਹਾਸਿਲ ਕਰੇ-ਮੈਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੋਵੇਗੀ

------

ਨਿਰਾਲਾ - ਤੁਸੀਂ ਕਾਫੀ ਦੇਰ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਛਤਰੀ ਤੇ ਬੈਠੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਫੇਰ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸਿੱਖਿਆ...

ਜਿੰਦਰ - ਮੈਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਰਾਂ ਕੋਲੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸਿੱਖਿਆਅੱਜ ਤੱਕ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਸਿੱਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂਜਦੋਂ ਅਨੇਮਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੇਰੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਸਾਹਿੱਤ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਡਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੋਲੋਂਉਹ ਮੇਰੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਸਮਾਨ ਹਨਮੇਰੇ ਪਿਉ ਸਮਾਨ ਹਨਮੇਰੇ ਮਨ ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬਹੁਤ ਇੱਜ਼ਤ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹੈਮੈਂ ਛੇਤੀ ਕਿਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾਭਾਪਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਮੈਨੂੰ ਗੁਰੂ-ਚੇਲਾਕਹਿੰਦੇ ਸਨਹੋਰ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨਵਰਿਆਮ ਸੰਧੂ ਹੋਰੀਂ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂਜਾਂ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਖ਼ਾਸ ਚਮਚਿਆਂ’ ’ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦੇ ਹਨ2008ਚ ਮੈਂ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਕਬਾਲ ਕੈਸਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ‘‘ਅੱਗੇ ਪੁੱਤ ਇਕੱਲਾ ਆਉਂਦਾ ਸੀਇਸ ਵਾਰੀ ਪਿਉ-ਪੁੱਤ ਇਕੱਠੇ ਆਏ’’ ਮੈਂ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ 1982ਚ ਮਿਲਿਆ ਸੀ1984ਚ ਮੈਂ ਐਮ. ਬੀ. ਡੀ. ਪ੍ਰੈੱਸ ਚ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀਕਿੰਨੇ ਸਾਲ ਸਾਹਿੱਤ ਤੋਂ ਟੁੱਟਿਆ ਰਿਹਾਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਕੀਰਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਦਫ਼ਤਰ ਆਏ ਸਨਲਕੀਰਬਾਰੇ ਦਸਿਆ ਸੀਸੰਪਾਦਕੀ ਮੰਡਲ ਚ ਮੇਰਾ ਤੇ ਜਸਵੰਤ ਦੀਦ ਦਾ ਨਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀਦੂਜੀ ਵਾਰੀ ਆਏ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਕਿ ਲਕੀਰ’ ’ਤੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਵੀ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾਦਰਅਸਲ ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਲੇਖਕ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਕੀਰਲਈ ਮੱਦਦ ਕਰਦਾਮੇਰਾ ਦਫ਼ਤਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪੈਂਦਾ ਸੀਮੈਂ ਲੰਘਦਾ-ਵੜਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਲੈਂਦਾ ਸੀ

................

ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ ਗੁਰੂ-ਚੇਲੇ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ-ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਚੇਲਾ ਨਹੀਂ ਹਾਂਨਾ ਮੁੰਡਿਆਂ ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਾਂਨਾ ਚਮਚਿਆਂ ਮੈਂ ਜਿੰਦਰ ਹਾਂਮੇਰਾ ਆਪਣਾ ਮੁਕਾਮ ਹੈਮੈਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ-ਕਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀਕਦੇ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈਉਹ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਮੈਥੋਂ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਕਹਾਣੀ ਪੜ੍ਹਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਨਵੀਆਂ ਛਪੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂਨਵੀਆਂ ਛਪੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂਇਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਾਂਮੇਰੇ ਲਈ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਦੇ ਵੱਡਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾਮੇਰਾ ਉਹ ਕਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਲੇਖਕ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾਮੈਂ ਕਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆਮੇਰੇ ਲਈ ਅਜੀਤ ਕੌਰ ਵੱਡੀ ਲੇਖਿਕਾ ਹੈਮੈਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹਾਂਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ ਤੇ ਵਰਿਆਮ ਸੰਧੂ ਚੰਗੇ ਲੱਗਣ ਲੱਗੇ ਹਨਵਿਰਕ ਦੀ ਖੱਬਲਤੇ ਸਾਂਝਵੱਡੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ

................

ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਇਕ ਚੰਗੀ ਆਦਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਇਕਦਮ ਜ਼ਾਹਿਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਪਰ ਕਲਮ ਦੀ ਮਾਰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਗਵਾਉਂਦੇਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਹੈਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾਮੇਰੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਚ ਬੜੀਆਂ ਅਜੀਬੋ-ਗ਼ਰੀਬ ਗੱਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨਮੇਰੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਜਿੰਨੇ ਮਾੜੇ ਤੇ ਮਿੱਥੇ ਹੋਏ ਰੀਵੀਊ ਲਕੀਰ’ ’ਚ ਹੋਏ ਹਨ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪਰਚੇ ਵਿਚ ਹੋਏ ਹੋਣਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਕੁਝ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਰਜਨੀਸ਼ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਡਿਕਟੇਟ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਰਜਨੀਸ਼ ਬਹਾਦਰ ਉਹੀ ਲਿਖ ਕੇ ਦੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਤਰਕ ਸੀ ਕਿ ਰਜਨੀਸ਼ ਆਪਣੇ ਪਰਚੇ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਮਾੜੇ ਰੀਵੀਊ ਨਹੀਂ ਛਾਪਦਾਲਕੀਰ’ ’ਚ ਹੀ ਕਿਉਂ? ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੱਸ ਕੇ ਟਾਲ਼ ਦਿੰਦਾ ਸੀਕੁਝ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਦਾ ਹੈਜੇ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਤੇ ਰਜਨੀਸ਼ ਵਿਚਕਾਰ ਸੁਲਾਹ ਕਰਵਾ ਸਕਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਉਸ ਕੋਲ ਜਾਂਦੇ ਸੀਉਹ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦਾ ਰੋਲ ਨਿਭਾ ਸਕਦਾ ਸੀਜਦੋਂ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸ੍ਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਆਤਮ ਮਾਇਆਛਪੀ ਸੀ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਕਿਤੇ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਸੀਜ਼ਿਕਰ ਕੀ-ਨਾਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਸੀਮੈਨੂੰ ਉਦੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਮੈਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਗੱਲ ਸੱਚ ਹੋਵੇਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਗੱਲ ਝੂਠੀ ਹੋਵੇਸੱਚ ਤੇ ਝੂਠ ਦਾ ਨਿਤਾਰਾ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਲ ਕਰਨਗੇ

.................

ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵੀ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਘੇਰਾ ਹੈਹਰਜੀਤ ਅਟਵਾਲ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਬਾਹਰ ਛਪਦੇ ਚੰਗੇ ਸਾਹਿਤ ਬਾਰੇ ਦਸਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਵੇਂ-ਨਵੇਂ ਨਾਵਲ ਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈਗੁਰਪਾਲ ਸੰਧੂ ਤੇ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਹੈਡਾ: ਰਵੀ ਰਵਿੰਦਰ ਹੈਕਿੰਨੇ ਕੁ ਨਾਂ ਲਵਾਂਤਲਵਿੰਦਰ ਹੈਹਿੰਦੀ ਚ ਕਈ ਦੋਸਤ ਹਨਮੈਂ ਤਾਂ ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਸਾਰਿਆਂ ਕੋਲੋਂ ਸਿੱਖਦਾ ਹਾਂ

------

ਨਿਰਾਲਾ - ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾਵਾਲੇ ਸਾਹਿੱਤਕ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਹੁਣ ਕਹਾਣੀ-ਧਾਰਾ ਵਾਲਿਆਂ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਫਾਰਮਾ ਭੇਜਿਐਇਹ ਸਰਵੇਖਣ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਸਾਰਥਿਕ ਹਨ

ਜਿੰਦਰ - ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚੰਗਾ ਉੱਦਮ ਹੈਅਜਿਹੇ ਉੱਦਮ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨਕਈ ਵਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਚੰਗੇ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾਨੇ ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਸਥਾਪਤ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਏ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਸਮਾਂ ਬੀਤਦਾ ਗਿਆ, ਸਥਾਪਤ ਲੇਖਕ ਪਿਛਾਂਹ ਹਟਦੇ ਗਏਹੁਣ ਲੇਖਕਾਂ ਚ ਇਸਦੀ ਰੁਚੀ ਘਟ ਗਈ ਹੈਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾਦੇ ਸੰਪਾਦਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈਉਦੋਂ ਹੀ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਜਸਬੀਰ ਭੁੱਲਰ ਵਰਗੇ ਬਹੁ-ਚਰਚਿਤ ਲੇਖਕ ਨੇ ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ ਸੀ ਕਿ ਥਰਡ ਰੇਟਿਡਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਥਮ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। (ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਹੀ ਸਨ।) ਜੇ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦਾ ਤਾਂ ਪ੍ਰੇਮ ਗੋਰਖੀ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ ਸੀ

...............

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਸਰਵੇਖਣ ਲਈ ਕੈਟਾਗਰੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨਜਿਵੇਂ (ੳ) ਸਥਾਪਤ ਲੇਖਕ (ਅ) ਸਥਾਪਤ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੇ ਲੇਖਕ (ੲ) ਸੰਪਾਦਕ (ਸ) ਆਲੋਚਕ (ਹ) ਆਮ ਪਾਠਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਂ ਕੈਟਾਗਰੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੋਣ/ਪਸੰਦ ਦੀ ਕਹਾਣੀ/ਪੁਸਤਕ ਪੁੱਛਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈਫੇਰ ਹੀ ਕੋਈ ਨਤੀਜਾ ਕੱਢਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈਜਿਸ ਨਾਲ, ਜੇ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦਾ, ਅਨੇਮਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਥਮ ਐਵਾਰਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸੱਤ ਜਾਂ ਨੌਂ ਲੇਖਕਾਂ/ਪਾਠਕਾਂ ਨੇ ਹੀ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਸੀਇਹ ਕੰਮ ਗੰਭੀਰਤਾ ਮੰਗਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਫੌਰਮੈਲਟੀ ਸੇਕ

...............

ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾਬੋਰਡ ਨੇ ਇਸ ਸਾਲ ਦੀ ਸਰਵੋਤਮ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ ਦੇ ਨਾਵਲ ਪੱਤ ਕੁਮਲਾ ਗਏਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਹੈਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਦਾ ਆਧਾਰ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਇਆਬਿਲਿੰਗ ਦੇ ਨਾਵਲ ਚ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਜਾਂ ਸ਼ੈਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈਇਹੋ ਜਿਹੇ ਨਾਵਲ ਤਾਂ ਅੱਜ ਤੋਂ ਤੀਹ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਧੇਰੇ ਲਿਖੇ ਗਏ ਹਨਮੈਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ, ਹਰਜੀਤ ਅਟਵਾਲ ਤੇ ਮਨਮੋਹਨ ਬਾਵਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਵਲ ਬਿਲਿੰਗ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਚੰਗਾ ਹੈਕੁਝ ਹੋਰ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵੀ ਇਸ ਸਾਲ ਚ ਆਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚ ਡਾ: ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਤੇ ਸ਼ਾਸਤਰਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈਸੰਪਾਦਕੀ ਬੋਰਡ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਚੋਣ ਨੂੰ ਇਕ ਪਾਸੇ ਰੱਖ ਕੇ ਦੂਜੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੋਚੇਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸੁਕੀਰਤ ਤੇ ਜੱਸ ਮੰਡ ਕੋਲ ਐਨਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਛਪੀ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਂ ਦੇਖਣ ਜਾਂ ਨੋਟ ਲੈਣਪਰ ਰਜਨੀਸ਼ ਬਹਾਦਰ ਤਾਂ ਪ੍ਰਵਚਨਵੀ ਕੱਢਦਾ ਹੈਸਭਾਵਾਂ ਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਚ ਪੇਪਰ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਂਦਾ ਹੈਸਾਹਿਤ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ 2009 ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਚੋਣਵੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ, ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ ਇਗਨੋਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾਡਾ: ਰਾਹੀ ਨੇ 10-15 ਪੁਸਤਕਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਸਨਆਲੋਚਕਾਂ, ਲੇਖਕਾਂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਨੇੜਲੇ-ਘੇਰੇ ਦੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰਫੇਰ ਮਨਿੰਦਰ ਕਾਂਗ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵੀ ਹੈਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇ ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾਵਾਲੇ ਇਸ ਪੱਖ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਆਯੋਜਿਤ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਚਰਚਾ ਹੋਵੇਗੀ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅੱਲਾ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਹੈ।...।

...............

ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਬਲਬੀਰ ਪਰਵਾਨਾ ਬਹੁਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਨਵੇਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਉਤਾਂਹ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਕੀ-ਕੀ ਪਾਪੜ ਵੇਲਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਨਕੁਝ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ ਦੇ ਮੈਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹੀ ਐੱਸ. ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜਨਵਰੀ ਤੱਕ ਚੱਲਦਾ ਹੈਇਕ ਦਿਨ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਇਕ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਆਇਆਉਸ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਫਲਾਣੇ ਸੰਪਾਦਕਨੁਮਾ ਕਵੀ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਆ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਚੋਣ ਚ ਮਨਮੋਹਨ ਬਾਵਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਨਾਂ ਅਵੱਸ਼ ਹੀ ਦਰਜ ਕਰੇਉਸ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਮੰਨਣੀ ਪਈ ਸੀਮੇਰੇ ਕੋਲ ਐਦਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਸੂਚਨਾਵਾਂ ਹਨ

................

ਕਹਾਣੀ ਧਾਰਾਵਾਲੇ ਵੀ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕੋਈ ਮਾੜੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਵਾਰ ਅਕਸਨੇ ਵੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀਇਸ ਸਰਵੇਖਣ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ ਸੀਇਸ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿਚ ਉਹ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿਸੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ’ ’ਚ ਪਹਿਲਾ, ਦੂਜਾ ਜਾਂ ਤੀਜਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ/ਹੋਇਆ ਹੈ

.............

ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਸੀ ਕਿ ਲੋਕਗੀਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਵਾਲੇ ਹਰੀਸ਼ ਜੈਨ ਵੱਲੋਂ ਬੁੱਕਰ ਐਵਾਰਡ ਵਰਗੇ ਐਵਾਰਡ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀਹਰੇਕ ਸਾਲ ਦੀ ਸਰਵ-ਉੱਤਮ ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ ਇਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਐਵਾਰਡ ਦੇਣਾ ਸੀਇਕ ਨਵੇਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਜੇ ਪਹਿਲਾ ਕਹਾਣੀ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੀ ਛਪਿਆ ਸੀ-ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਤਰ ਦਿਮਾਗ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ, ਆਪਣੇ ਪੱਖ ਚ ਡੇਢ ਸੌ ਚਿੱਠੀਆਂ ਪਵਾ ਦਿੱਤੀਆਂਹੁਣ ਦੱਸੋ ਜਦੋਂ ਅਜਿਹੀ ਲਾਲਸਾ ਵਾਲੇ ਲੇਖਕ ਹੋਣਗੇ ਤਾਂ ਬਲਬੀਰ ਪਰਵਾਨਾ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਵਰਗੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸ਼ੁਭਚਿੰਤਕ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ

.............

ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਕਹਾਣੀ ਧਾਰਾਦੇ ਸਰਵੇਖਣ ਨੂੰ ਦੇਖਿਉਮੇਰੇ ਖ਼ਿਆਲ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਵੀ ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾਦੇ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ ਹੋਵੇਗਾਪਿਛਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਚ ਜਿਹੜੀਆਂ ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾਵੱਲੋਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪ੍ਰਥਮ ਕੱਢੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਇਸ ਸਰਵੇਖਣ ਚ ਨਾ ਦਿਸਣਭਗਵੰਤ ਰਸੂਲਪੁਰੀ ਆਪ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹੈਕਾਲੀ ਹੈਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਦਾਇਰਾ ਹੈਬਾਕੀ ਗੱਲਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗਣਗੀਆਂਸਾਡੇ ਲਈ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾਗਰੁੱਪ ਕੋਲ ਬਲਬੀਰ ਪਰਵਾਨਾ, ਰਜਨੀਸ਼ ਬਹਾਦਰ, ਸੁਕੀਰਤ ਤੇ ਜੱਸ ਮੰਡ ਜਿਹੇ ਸੁਲਝੇ ਹੋਏ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਤੇ ਆਲੋਚਕ/ਚਿੰਤਕ ਹਨਜੇ ਉਹ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਤਾਂ ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾਸਰਵੇਖਣ ਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ ਵਧ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਚ.......

******

ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਹੇਠਲੀ ਪੋਸਟ ਜ਼ਰੂਰ ਪੜ੍ਹੋ ਜੀ।



1 comment:

ਦਰਸ਼ਨ ਦਰਵੇਸ਼ said...

ਪਿਆਰੇ ਜਿੰਦਰ , ਤੂੰ ਏਨਾਂ ਵਧੀਆ ਕਥਾਕਾਰ ਹੈਂ, ਤੇਰੀ ਗੱਲ ਬਣੀਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਦਮ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈਂ, ਤੇਰੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨਿਵੇਕਲੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ। ਫੇਰ ਆਹ ਬੇ ਸਿਰ ਪੈਰ ਦੀ ਚਰਚਾ ਛੇੜਕੇ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਹਰੀਆਂ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਲੋਕ ਕੀ ਸਿੱਧ ਕਰਨਾਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਯਾਰ....ਦਰਸ਼ਨ ਦਰਵੇਸ਼